Λέον Τρότσκι, Η Διαρκής Επανάσταση*
Πρώτα-πρώτα πρέπει να τεθεί το ερώτημα: αν το 1905 το ζήτημα για μένα ήταν απλά το ζήτημα της «σοσιαλιστικής επανάστασης», τότε, γιατί πίστευα ότι αυτή θα μπορούσε να αρχίσει στην καθυστερημένη Ρωσία πιο γρήγορα από την προχωρημένη Ευρώπη; Από πατριωτισμό; Από εθνική υπερηφάνεια; Κι όμως, όπως και να 'χει, έτσι έγιναν τα πράματα. Καταλαβαίνει ο Ράντεκ ότι αν η δημοκρατική επανάσταση είχε πραγματοποιηθεί στη Ρωσία σαν ένα ανεξάρτητο στάδιο, εμείς δεν θα είχαμε σήμερα τη δικτατορία του προλεταριάτου; Και αν την είχαμε πριν από τη Δύση, είναι ακριβώς μονάχα γιατί η ιστορία έχει συνδυάσει -όχι ανακατώσει, αλλά συνδυάσει οργανικά- το κύριο περιεχόμενο της αστικής επανάστασης με το πρώτο στάδιο της προλεταριακής επανάστασης.
Το να ξέρει κανείς να διακρίνει την αστική επανάσταση από την προλεταριακή επανάσταση είναι το άλφα-βήτα της πολιτικής. Αλλά μετά το άλφα-βήτα, ακολουθούν οι συλλαβές, δηλαδή οι συνδυασμοί των γραμμάτων. Η ιστορία πραγματοποίησε ακριβώς έναν τέτοιο συνδυασμό των πιο σημαντικών γραμμάτων του αστικού αλφαβήτου με τα πρώτα γράμματα του σοσιαλιστικού αλφαβήτου. Ο Ράντεκ, όμως, θα ήθελε να μας τραβήξει πίσω, από τις συλλαβές, που ήδη έχουμε πραγματοποιήσει, πίσω στο αλφάβητο. Είναι λυπηρό, αλλά έτσι είναι.
Είναι παραλογισμός να λέμε ότι, γενικά, δεν μπορούμε να κάνουμε άλματα πάνω από τα στάδια. Η ζωντανή ιστορική διαδικασία πάντα πηδάει πάνω από μεμονωμένα «στάδια» που παράγονται από το θεωρητικό σπάσιμο στα συστατικά της μέρη, της διαδικασίας ανάπτυξης στο σύνολό της, δηλαδή παρμένης σε όλη της την έκταση. Το ίδιο απαιτείται από την επαναστατική πολιτική στις κρίσιμες στιγμές. Μπορεί να πει κανείς ότι η πρώτη διάκριση ανάμεσα σ' έναν επαναστάτη και έναν χυδαίο οπαδό της αυτόματης εξέλιξης, βρίσκεται στην αναγκαιότητα του πρώτου να αναγνωρίζει και να εκμεταλλεύεται τέτοιες στιγμές.
Το σπάσιμο της πορείας ανάπτυξης της βιομηχανίας σε χειροτεχνία, μανιφατούρα κι εργοστάσιο, που έκανε ο Μαρξ, είναι μέρος του άλφα-βήτα της πολιτικής οικονομίας ή ακριβέστερα της ιστορικο-οικονομικής θεωρίας. Στη Ρωσία, όμως, το εργοστάσιο ήρθε πηδώντας απάνω από την περίοδο της μανιφατούρας και των χειροτεχνιών των πόλεων. Αυτά ανήκουν ήδη στις συλλαβές της Ιστορίας. Μια ανάλογη διαδικασία συντελέστηκε στη χώρα μας στον τομέα των ταξικών σχέσεων και της πολιτικής. Δεν μπορεί κανείς να καταλάβει τη σύγχρονη ιστορία της Ρωσίας χωρίς το μαρξιστικό σχήμα των τριών σταδίων: χειροτεχνία, μανιφατούρα, εργοστάσιο. Αλλά αν ξέρει μόνο αυτό, δεν θα καταλάβει τίποτα. Γιατί το γεγονός είναι ότι η ιστορία της Ρωσίας -κι αυτό δεν θα πρέπει να το πάρει προσωπικά ο Στάλιν- έχει πηδήξει μερικά στάδια. Η θεωρητική διάκριση των σταδίων, είναι, ωστόσο, αναγκαία και για τη Ρωσία, αλλιώτικα δεν μπορεί κανείς να καταλάβει ούτε τη σπουδαιότητα του άλματος ούτε τις συνέπειές του.
Θα μπορούσε κανείς να προσεγγίσει το ζήτημα κι από άλλη πλευρά (όπως ο Λένιν προσέγγιζε μερικές φορές το ζήτημα της δυαδικής εξουσίας) και να πει ότι η Ρωσία πέρασε και από τα τρία στάδια του Μαρξ -αλλά τα δύο πρώτα σε μια εξαιρετικά σύντομη και εμβρυακή μορφή. Αυτά τα «ίχνη» τα στάδια της χειροτεχνίας και της μανιφατούρας -που χαράχτηκαν, ας το πούμε έτσι, σαν δυσδιάκριτες γραμμές- επαρκούν για να επιβεβαιώσουν τη γενετική ενότητα της οικονομικής διαδικασίας. Ωστόσο, η ποσοτική συστολή των δύο σταδίων ήταν τόσο μεγάλη που γέννησε μια εντελώς καινούρια ποιότητα σ' ολόκληρη την κοινωνική δομή του έθνους. Η έκφραση η πιο χτυπητή αυτής της καινούργιας «ποιότητας» στην πολιτική είναι η Επανάσταση του Οκτώβρη.
Το πιο ανυπόφορο σ' αυτή τη συζήτηση είναι ο «θεωρητικολόγος» Στάλιν, με τα δυο μπιχλιμπίδια που αποτελούν όλα του τα θεωρητικά εφόδια: «το νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης» και το «να μην πηδάμε πάνω από τα στάδια». Ο Στάλιν, ακόμα και σήμερα, δεν μπορεί να καταλάβει ότι το πήδημα πάνω από τα στάδια (ή η παρατεταμένη παραμονή σε ένα απ' αυτά τα στάδια), είναι ακριβώς η ανισόμετρη ανάπτυξη. Ο Στάλιν, με μια αμίμητη σοβαρότητα, υψώνει το νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης ενάντια στη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Ωστόσο, η πρόβλεψη ότι η ιστορικά καθυστερημένη Ρωσία θα μπορούσε να φτάσει στην προλεταριακή επανάσταση πιο γρήγορα από την προχωρημένη Αγγλία στηρίχτηκε πέρα για πέρα πάνω στο νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης. Αλλά για να κάνει κανείς αυτή την πρόβλεψη, θα έπρεπε να κατανοήσει την ιστορική ανισομετρία σε όλη τη συγκεκριμένη δυναμική της και όχι απλά να αναμασά διαρκώς ένα απόσπασμα του 1915 του Λένιν, που το έχει αναποδογυρίσει και το ερμηνεύει σαν αγράμματος.
Η διαλεκτική των ιστορικών «σταδίων» είναι σχετικά εύκολο να κατανοηθεί στις περιόδους της επαναστατικής ανόδου. Αντίθετα, οι αντιδραστικές περίοδοι γίνονται, φυσικά, εποχές φτηνού εξελικτισμού. Ο σταλινισμός, το απόσταγμα της ιδεολογικής χυδαιότητας, ο άξιος αυτός βλαστός της αντίδρασης μέσα στο κόμμα, έχει δημιουργήσει ένα είδος δικής του λατρείας της σταδιακής πορείας, σαν ένα κάλυμμα της πολιτικής τής ουράς και του παζαρέματος για κουρέλια. Ο Ράντεκ, έχει τώρα κι αυτός πιαστεί σε αυτή την αντιδραστική ιδεολογία.
Το ένα ή το άλλο στάδιο της ιστορικής διαδικασίας μπορεί, κάτω από ορισμένες συνθήκες, να αποδειχτεί αναπόφευκτο, αν και θεωρητικά δεν είναι αναπόφευκτο. Και αντίστροφα, θεωρητικά «αναπόφευκτα» στάδια μπορεί να συμπιεστούν στο μηδέν από τη δυναμική της ανάπτυξης, ιδιαίτερα στη διάρκεια των επαναστάσεων, που δεν τις αποκαλούμε χωρίς λόγο ατμομηχανές της ιστορίας.
Στη χώρα μας, λόγου χάρη, το προλεταριάτο πήδηξε πάνω από το κοινοβουλευτικό δημοκρατικό στάδιο, αφού δεν προχώρησε στη Συντακτική Συνέλευση παρά μόνο λίγες ώρες, κι αυτές μονάχα στο περιθώριο. Αλλά, δεν μπορεί κανείς να πηδήξει πάνω από το αντεπαναστατικό στάδιο στην Κίνα, όπως δεν μπορούσε κανείς στη Ρωσία να πηδήξει πάνω από τις τέσσερις Δούμες. Ωστόσο, το σημερινό αντεπαναστατικό στάδιο στην Κίνα δεν ήταν καθόλου ιστορικά αναπόφευκτο. Αυτό δεν είναι παρά το άμεσο αποτέλεσμα της καταστροφικής πολιτικής του Στάλιν και του Μπουχάριν, που θα περάσουν στην ιστορία σαν οι οργανωτές των ηττών. Αλλά οι καρποί του οπορτουνισμού έχουν γίνει ένας αντικειμενικός συντελεστής που μπορεί να εμποδίσει για μεγάλο χρονικό διάστημα την επαναστατική διαδικασία.
Κάθε προσπάθεια να πηδήξουμε πάνω από τα πραγματικά, δηλαδή τα αντικειμενικά καθορισμένα στάδια στην ανάπτυξη των μαζών, δεν είναι παρά πολιτικός τυχοδιωκτισμός. Όσο η πλειοψηφία των εργαζόμενων μαζών έχει εμπιστοσύνη στη σοσιαλδημοκρατία ή στο Κουομιντάνγκ ή στους ηγέτες των συνδικάτων, δεν μπορούμε να τους θέσουμε σαν καθήκον την άμεση ανατροπή της αστικής εξουσίας. Οι μάζες πρέπει να προετοιμαστούν γι' αυτό. Κι αυτή η προετοιμασία μπορεί να αποδειχτεί ότι μπορεί να είναι ένα πολύ μεγάλο στάδιο. Αλλά μόνο ένας άνθρωπος της ουράς μπορεί να πιστεύει ότι πρέπει να μείνουμε «με τις μάζες» μέσα στο Κουομιντάνγκ, πρώτα το Δεξιό και μετά το Αριστερό, ή να διατηρήσουμε το μέτωπό μας με τον απεργοσπάστη Πάρσελ «μέχρι τη στιγμή που οι μάζες θα έχουν χάσει κάθε αυταπάτη σ' ό,τι αφορά τους ηγέτες τους», αυτούς που εμείς έχουμε στηρίξει στο μεταξύ με τη φιλία μας.
Ο Ράντεκ δεν θα έχει, βέβαια, ξεχάσει ότι πολλοί «διαλεκτικοί» χαρακτήριζαν την απαίτησή μας να αποσυρθούμε από το Κουομιντάνγκ και να σπάσουμε από την Αγγλορωσική Επιτροπή σαν ένα πήδημα πάνω από τα στάδια, ακόμα και σαν μια ρήξη με την αγροτιά (στην Κίνα) ή με τις εργατικές μάζες (στην Αγγλία). Ο Ράντεκ πρέπει να θυμάται ακόμα καλύτερα μια και ήταν ο ίδιος ανάμεσα σ' αυτούς τους «διαλεκτικούς» του θλιβερού αυτού είδους. Τώρα δεν κάνει τίποτε άλλο από το να εμβαθύνει και να γενικεύει τα οπουρτινιστικά λάθη του.
Τον Απρίλη του 1919, ο Λένιν σ' ένα προγραμματικό άρθρο, Η Τρίτη Διεθνής και η Θέση της στην Ιστορία έγραφε:
Δεν θα κάναμε λάθος αν λέγαμε ότι είναι ακριβώς αυτή η αντίφαση ανάμεσα στην καθυστερημένη Ρωσία και το «άλμα» της πέρα από την αστική δημοκρατία, προς τη σοβιετική ή προλεταριακή δημοκρατία, ότι ήταν ακριβώς αυτή η αντίφαση που απετέλεσε έναν από τους λόγους... που στη Δύση, ιδιαίτερα, εμπόδισαν ή καθυστέρησαν το ρόλο των Σοβιέτ.Ο Λένιν λέει εδώ καθαρά ότι η Ρωσία έχει κάνει «ένα άλμα πέρα από την αστική δημοκρατία». Είναι σίγουρο ότι ο Λένιν συνοδεύει αυτή τη διαβεβαίωση με όλες τις αναγκαίες επιφυλάξεις: στο κάτω-κάτω, διαλεκτική δεν σημαίνει ότι κάθε φορά επαναλαμβάνεις όλους τους συγκεκριμένους όρους. Ο συγγραφέας παίρνει σαν δεδομένο ότι ο ίδιος ο αναγνώστης έχει επίσης κάτι μέσα στο κεφάλι του. Αλλά το άλμα πάνω από την αστική δημοκρατία παραμένει παρ' όλα αυτά και δυσκολεύει, σύμφωνα με τη σωστή παρατήρηση του Λένιν, όλους τους δογματικούς και τους σχηματικούς να καταλάβουν το ρόλο των Σοβιέτ -όχι μόνο στη «Δύση», αλλά και στην Ανατολή.
Με την ευκαιρία, ας πούμε ότι στον ίδιο αυτό πρόλογο του 1905, που τόσο αιφνίδια ξεσήκωσε μια τέτοια ανησυχία στο Ράντεκ, έγραφα:
Ήδη στα 1905, οι εργάτες της Πετρούπολης αποκαλούσαν τα Σοβιέτ τους «προλεταριακή κυβέρνηση». Αυτή η ονομασία πέρασε στην καθημερινή γλώσσα της εποχής και ενσωματώθηκε πλήρως στο πρόγραμμα της πάλης της εργατικής τάξης για εξουσία. Ταυτόχρονα, όμως, αντιτάσσαμε στον τσαρισμό το πλήρες πρόγραμμα της πολιτικής δημοκρατίας (καθολική ψηφοφορία, δημοκρατία, πολιτοφυλακή κλπ). Δεν μπορούσαμε να ενεργήσουμε διαφορετικά. Η πολιτική δημοκρατία είναι ένα αναγκαίο στάδιο στην ανάπτυξη των εργατικών μαζών -με την πολύ σημαντική επιφύλαξη ότι στη μια περίπτωση κάνουν δεκάδες χρόνια για να διασχίσουν αυτό το στάδιο, ενώ στην άλλη η επαναστατική κατάσταση επιτρέπει στις μάζες να απελευθερωθούν από τις προκαταλήψεις της πολιτικής δημοκρατίας πριν ακόμα γίνουν πραγματικότητα οι θεσμοί της.Αυτά τα λόγια, ας το πούμε παρεμπιπτόντως, είναι σε πλήρη συμφωνία με τις ιδέες του Λένιν που παρέθεσα πιο πάνω, εξηγούν αρκετά νομίζω την αναγκαιότητα να αντιτάξουμε ένα «πλήρες πρόγραμμα πολιτικής δημοκρατίας» στη δικτατορία του Κουομιντάνγκ. Αλλά είναι ακριβώς σ' αυτό το σημείο που ο Ράντεκ στρίβει προς τα αριστερά. Στην εποχή της επαναστατικής ανόδου, αντιτάσσεται στο να αποσυρθεί το Κομμουνιστικό Κόμμα από το Κουομιντάνγκ. Στην εποχή της αντεπαναστατικής δικτατορίας, εναντιώνεται στην κινητοποίηση των κινέζων εργατών με δημοκρατικά συνθήματα. Είναι σαν να φοράει μια γούνα το καλοκαίρι και να τριγυρίζει ολόγυμνος το χειμώνα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου