Λέον Tρότσκι - Η αυτοκριτική του πιο λαμπρού “ανένταχτου”

Λένα Βερδέ, εργατική αλληλεγγύη, Νο.1259, 1 Φλεβάρη 2017 

Στην αυτοβιογραφία του, Η Ζωή μου, ο Λέον Τρότσκι χαρακτηρίζει την επιλογή του να μην ενταχτεί στο κόμμα των Μπολσεβίκων πριν το 1917 ως το μεγαλύτερο σφάλμα της ζωής του. Το γιατί ένας άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στην επαναστατική πάλη και υπήρξε ένας από τους αναμφισβήτητους πρωταγωνιστές της νικηφόρας Ρώσικης Επανάστασης κάνει ανοιχτά αυτή την παραδοχή έχει μεγάλη σημασία.

Σίγουρα το βιογραφικό του καλύπτει αυτό το “λάθος” και με το παραπάνω. Όχι μόνο μετά το 1917 όταν μαζί με το Λένιν οδήγησαν τα σοβιέτ στην κατάληψη της εξουσίας κι έγινε ο ηγέτης του Κόκκινου Στρατού που νίκησε τις δυνάμεις της αντεπανάστασης. Αλλά και τα προηγούμενα χρόνια. Ήταν ένας αγωνιστής που μόλις στην ηλικία των δεκαεννιά συνελήφθη για την επαναστατική του δραστηριότητα και πέρασε τεσσεράμισι χρόνια στη φυλακή και την εξορία στη Σιβηρία. Το 1902 έγινε μέλος της ομάδας των Ρώσων σοσιαλδημοκρατών δουλεύοντας μαζί με το Λένιν στην επαναστατική εφημερίδα Ίσκρα, γράφοντας και δίνοντας ομιλίες. Έγινε πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης κατά τη διάρκεια της πρώτης ρώσικης επανάστασης του 1905 για να συλληφθεί, να δικαστεί και να ξαναεξοριστεί το 1906, μετά την ήττα της. Συμμετείχε στη αντιπολεμική συνδιάσκεψη του Τσίμερβαλντ το 1915 καταδικάζοντας τον ιμπεριαλιστικό Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και την πολεμική προσπάθεια του τσαρικού καθεστώτος. Όσο για τη θεωρητική του συνεισφορά, η Διαρκής Επανάσταση ήταν η υπεράσπιση της δυνατότητας της εργατικής τάξης να ανατρέψει τον καπιταλισμό.

Κι όμως, ο Τρότσκι, ένας επαναστάτης με τέτοιο πλούσιο «βιογραφικό», επιμένει στο ότι θα έπρεπε να έχει μεγαλύτερη συμβολή στην οικοδόμηση του επαναστατικού κόμματος. Ο ίδιος συμμετείχε στο ενιαίο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα όσο συνυπήρχαν σε αυτό οι διάφορες τάσεις, αλλά ουσιαστικά από το 1904 μέχρι το 1917 επέλεγε να είναι, για να χρησιμοποιήσουμε τη σημερινή ορολογία, “ανένταχτος”. 

Η συζήτηση ανάμεσα στους Ρώσους επαναστάτες για το τι είδους κόμμα χρειάζονται άνοιξε στο δεύτερο συνέδριο του κόμματος το 1903. Πάνω σε αυτά τα κρίσιμα ζητήματα έγινε η διάσπαση ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους, προοιωνίζοντας τη διαφορά ανάμεσα στα ρεφορμιστικά και τα επαναστατικά κόμματα. Ο Τρότσκι διαφώνησε με το Λένιν θεωρώντας πιο σημαντική την ενότητα όλων των δυνάμεων. “Η στάση του [Λένιν] μου φαινόταν απαράδεκτη, ασυγχώρητη, αποτρόπαιη”, έγραφε αργότερα στην αυτοβιογραφία του για να παραδεχτεί ότι, “Ωστόσο, η συμπεριφορά του Λένιν ήταν ορθή από πολιτική άποψη και κατά συνέπεια αναγκαία για την οργάνωση. Η ρήξη με τους παλιούς που μένανε καρφωμένοι ακόμα στην εποχή της επαναστατικής προετοιμασίας ήταν από κάθε άποψη αναπόφευκτη. Ο Λένιν το κατάλαβε πιο πριν απ' όλους”.

Και συνεχίζει ο Τρότσκι αναλύοντας το λάθος του: “Η ρήξη μου με τον Λένιν έγινε σε αυτό που μπορεί να θεωρηθεί ‘ηθική' ή ακόμα και προσωπική βάση. Όμως, αυτό ήταν μόνο η επιφάνεια. Κατά βάθος, η ρήξη είχε πολιτικά αίτια, μια επιφανειακή έκφραση των οποίων ήταν η διαφορά στις οργανωτικές μεθόδους. Θεωρούσα τον εαυτό μου υποστηριχτή του συγκεντρωτισμού, ωστόσο δε χωράει καμιά αμφιβολία ότι εκείνη την περίοδο δεν κατανοούσα πλήρως το πόσο πολύ το επαναστατικό κόμμα θα χρειαζόταν σε έντονο βαθμό και επιτακτικά τον συγκεντρωτισμό, για να οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους στον πόλεμο εναντίον της παλιάς τάξης πραγμάτων”.

Εκτίμηση

Αυτή η λανθασμένη εκτίμηση ήταν που τον κράτησε εκτός του κόμματος τα επόμενα χρόνια. Η εμπειρία της πρώτης ρώσικης επανάστασης του 1905, μάλιστα, στην οποία ο Τρότσκι έπαιξε έναν καθοριστικό ρόλο σαν άτομο χωρίς “κομματική ταυτότητα”, ενίσχυσε την πίστη του ότι, απέναντι στις φράξιες και τις διασπάσεις των αριστερών δυνάμεων, αρκούσε η μαζική αυθόρμητη δράση των εργατών. Τόσο στην περίοδο της αντίδρασης μετά το 1906 όσο και στην περίοδο της ανάκαμψης του ρώσικου εργατικού κινήματος μετά το 1912, συνέχιζε να κριτικάρει τον μπολσεβικισμό και να κηρύσσει την ενότητα όλων των τάσεων.

Ήταν το 1917 που αυτή η ανάγκη, για ένα μαζικό, συγκεντρωτικό κόμμα του έγινε φανερή. Τότε ήταν που υιοθέτησε την ιδέα ότι για να πάρουν οι εργάτες την εξουσία και να την κρατήσουν, δεν αρκεί ούτε η αυθόρμητη δράση των μαζών ούτε η ενότητα όλων των αριστερών δυνάμεων. Ότι για να νικήσει η επανάσταση ήταν απαραίτητο ένα κόμμα του τύπου που έχτιζε ο Λένιν. Όπως εξηγεί ο Τόνι Κλιφ στο πρώτο τόμο της βιογραφίας του για τον Τρότσκι: “Ο Τρότσκι δεν είχε άλλη εναλλακτική διέξοδο από το να προσχωρήσει στον μπολσεβικισμό. Ο Τρότσκι ήταν ένας λαμπρός στρατηγός που όμως διοικούσε ένα μικροσκοπικό απόσπασμα στρατιωτών, ενώ ο Λένιν ήταν ο αναγνωρισμένος ηγέτης ενός μεγάλου κόμματος. Για να νικήσει η επανάσταση χρειαζόταν ένα κόμμα με μέλη σε κάθε εργοστάσιο, σε κάθε μονάδα του στρατού, ικανό να κερδίζει το νου και τις καρδιές των εργατών και των στρατιωτών. Ως άτομο, ο Τρότσκι μπορούσε να κάνει τη φωνή του να ακουστεί. Όμως, μόνο ένα μαζικό, καλά πειθαρχημένο κόμμα μπορούσε να μετατρέψει τα λόγια σε πράξεις”.

Από τότε και μέχρι το τέλος της ζωής του ποτέ δεν ταλαντεύτηκε από αυτή τη θέση, εκφράζοντάς τη με χαρακτηριστική ένταση και σκληρή αυτοκριτική. Χωρίς τον Λένιν, έγραψε, δε θα υπήρχε η Οκτωβριανή Επανάσταση. Στην ουσία, αυτό που εννοούσε ήταν ότι, χωρίς το μπολσεβίκικο κόμμα δε θα υπήρχε η Οκτωβριανή Επανάσταση. Μόνο επειδή υπήρχε αυτό το κόμμα, που ο Λένιν και οι σύντροφοί του είχαν επιμείνει να οικοδομήσουν τα προηγούμενα χρόνια, έγινε δυνατή η κατάληψη της εξουσίας τον Οκτώβρη του 1917. Αυτή η επιλογή ήταν που έκανε τη διαφορά τότε και συνεχίζει να είναι η πιο κρίσιμη για κάθε έναν αγωνιστή και αγωνίστρια σήμερα.