Βρεθήκαμε στην Κωνσταντινούπολη. Στην αρχή στο κτίριο του προξενείου, ύστερα σε ιδιαίτερη κατοικία. Να μερικές γραμμές από τις σημειώσεις της γυναίκας μου που έχουν να κάνουν μ' αυτή την περίοδο:
«Δεν αξίζει μάλλον να μένουμε σε ασήμαντες περιπέτειες σε σχέση με την εγκατάστασή μας στην Κωνσταντινούπολη: μικροαπάτες και εκβιασμούς. Θα σημειώσω μόνο ένα επεισόδιο. Ήμασταν ακόμη στο τρένο, πηγαίνοντας για την Οδησσό. Ο απεσταλμένος της GPU, ο Μπουλάνοφ, μας εξέθετε τις απολύτως άχρηστες εκτιμήσεις του σχετικά με την ασφάλειά μας στο εξωτερικό, όταν ο Λ.Ντ. τον διέκοψε και του είπε: 'Καλύτερα να αφήσεις τους συνεργάτες μου, Σιέρμουκς και Ποζνάνσκι, να έρθουν μαζί μου -αυτό θα ήταν το μόνο πραγματικά αποτελεσματικό μέτρο. Ο Μπουλάνοφ αμέσως μετέφερε αυτά τα λόγια στη Μόσχα. Σ' έναν από τους επόμενους σταθμούς, μας έφερε με θριαμβευτικό ύφος την απάντηση που έλαβε τηλεγραφικώς: η GPU, δηλαδή το Πολιτικό Γραφείο, δεν είχε αντίρρηση. Ο Λ.Ντ. γέλασε. Ο Λ.Ντ. γέλασε. 'Θα μας κοροϊδέψετε όπως και να 'χει'. Φανερά ενοχλημένος, ο Μπουλάνοφ, συμπέρανε: 'Τότε με λέτε παλιάνθρωπο'.
'Γιατί να σας θίξω;', απάντησε ο Λ.Ντ., 'Δεν θα είστε εσείς, αλλά ο Στάλιν που θα μας κοροϊδέψει'. Μόλις φτάσαμε στην Κωνσταντινούπολη, ο Λ.Ντ. ζήτησε να πληροφορηθεί για το Σιέρμουκς και τον Ποζνάνσκι. Λίγες μέρες αργότερα, ένας εκπρόσωπος του προξενείου, μάς έφερε την τηλεγραφική απάντηση από τη Μόσχα: δεν πρόκειται να αφεθούν ελεύθεροι. Οι υπόλοιπες εμπειρίες μας ήταν λίγο πολύ αυτού του είδους».
Ένας ατέλειωτος χείμαρρος από φήμες, εικασίες και φανταστικές επινοήσεις αναφορικά με τη μοίρα μας κατέκλυσε τις εφημερίδες από την πρώτη μέρα που πατήσαμε το πόδι μας στην Κωνσταντινούπολη. Ο τύπος δεν ανέχεται τα κενά στην ειδησιογραφία του και σπεύδει να τα καλύψει. Για να πιάσει ένας σπόρος, η φύση πρέπει να σκορπίσει χιλιάδες με τον άνεμο. Το ίδιο συμβαίνει και με τον τύπο. Αρπάζει τις φήμες, τις διαδίδει και τις πολλαπλασιάζει δίχως τελειωμό. Εκατοντάδες και χιλιάδες πληροφορίες πεθαίνουν πριν η σωστή εκδοχή βρει το δρόμο της. Μερικές φορές αυτό δεν συμβαίνει παρά μετά από πολλά χρόνια. Άλλες, πάλι, η ώρα της αλήθειας δεν φτάνει ποτέ.
Εκείνο που κάνει εντύπωση, στις περιπτώσεις που το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης είναι ζωηρό, είναι η ανθρώπινη ικανότητα στο ψέμα. Δεν μιλάω εδώ σαν αγανακτισμένος ηθικολόγος, αλλά μάλλον σαν φυσιοδίφης που απλά διαπιστώνει το γεγονός. Η ροπή στο ψέμα και ο εθισμός στα ψέματα αντανακλούν τις αντιφάσεις που υπάρχουν στη ζωή μας. Μπορεί να πει κανείς ότι οι εφημερίδες λένε την αλήθεια μόνο κατ' εξαίρεση. Δεν το λέω αυτό με πρόθεση να προσβάλω τους δημοσιογράφους. Δεν διαφέρουν πολύ απ' τους άλλους ανθρώπους, είναι απλώς τα μεγάφωνά τους.
Ο Ζολά έγραφε για το γαλλικό οικονομικό τύπο ότι μπορούσε να χωριστεί σε δύο κατηγορίες: στον πουλημένο και στο λεγόμενο "αδιάφθορο" που πουλιέται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και σε πολύ υψηλή τιμή. Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και για τις ανακρίβειες των εφημερίδων γενικά. Ο κίτρινος τύπος ψεύδεται από φυσικού του, αδίστακτα και χωρίς να δίνει δεκάρα για τις συνέπειες. Εφημερίδες όπως οι Times και η Le Temps λένε την αλήθεια για όλα τα ασήμαντα και μικρά ζητήματα, έτσι ώστε να εξαπατούν την κοινή γνώμη με όλο το απαραίτητο κύρος όταν χρειαστεί.
Οι Times δημοσίευσαν αργότερα πληροφορίες όταν έφτασα στην Κωνσταντινούπολη σε πλήρη συμφωνία με το Στάλιν, για να προετοιμάσω τη στρατιωτική κατάκτηση των χωρών της Εγγύς Ανατολής. Τα έξι χρόνια διαπάλης ανάμεσα σε μένα και τους επιγόνους παρουσιάστηκαν σαν μια απλή κωμωδία με τους ρόλους καθορισμένους από τα πριν. "Ποιος θα μπορούσε να το πιστέψει;" θα ρωτούσε κάποιος αισιόδοξος. Λάθος ερώτηση -πολλοί θα το πιστέψουν. Ο Τσόρτσιλ πιθανό να μην πιστέψει την εφημερίδα του, ο Κλάινες όμως σίγουρα θα την πιστέψει, η τουλάχιστον εν μέρει. Τέτοια είναι η μηχανική της καπιταλιστικής δημοκρατίας, ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, μια από τις πιο βασικές πηγές της. Αλλά όλα αυτά απλά στο παρεμπιπτόντως. Θα επανέλθω για τον Κλάινες.
Λίγο μετά την άφιξή μου στην Κωνσταντινούπολη, διάβασα σε μια από τις βερολινέζικη εφημερίδες το λόγο που εκφώνησε ο πρόεδρος του Ράιχσταγκ με την ευκαιρία της δέκατης επετείου της Εθνικής Συνέλευσης της Βαϊμάρης. Έκλεισε με αυτά τα λόγια: “Vielleicht kommen wir sogar dazu, Herrn Trolzki das freiheitliche Asyl zu geben” (Lebhafter Beifall bei der Mehrheit). "Ίσως φτάσουμε μέχρι εκεί, να δώσουμε ελεύθερο άσυλο στον κ. Τρότσκι". (Ζωηρά χειροκροτήματα από την πλειοψηφία)".
Τα λόγια του Λέμπε μου προξένησαν μεγάλη έκπληξη, από τη στιγμή που όλα όσα είχαν προηγηθεί με είχαν κάνει να πιστέψω πως η γερμανική κυβέρνηση ήταν αποφασισμένη να αρνηθεί την είσοδό μου στη Γερμανία. Αυτό, τουλάχιστον, βεβαίωναν κατηγορηματικά οι πράκτορες της ρωσικής κυβέρνησης. Στις 15 Φεβρουαρίου, κάλεσε τον αντιπρόσωπο της GPU που με είχε συνοδεύσει στην Κωνσταντινούπολη και του είπα: "Πρέπει να συμπεράνω ότι η πληροφόρηση που μου δόθηκε ήταν αναληθής. Ο λόγος του Λέμπε εκφωνήθηκε στις 6 Φλεβάρη. Σαλπάραμε από την Οδησσό για την Τουρκία στις 10 Φλεβάρη τη νύχτα. Ο λόγος του Λέμπε ήταν άρα γνωστός στη Μόσχα. Θα σας πρότεινα να στείλετε αμέσως στη Μόσχα ένα τηλεγράφημα που να συστήνει κάτω από το βάρος του λόγου του Λέμπε να απευθύνουν τώρα πια ένα πραγματικό αίτημα στο Βερολίνο για να μου εκδοθεί διαβατήριο. Αυτός θα είναι ο λιγότερο αναξιοπρεπής τρόπος για να τελειώνουμε με τις μηχανορραφίες που ο Στάλιν έχει εξυφάνει γύρω από το ζήτημα της εισόδου μου στη Γερμανία".
Δυο μέρες αργότερα, ο απεσταλμένος της GPU μού έφερε την ακόλουθη απάντηση: "Σε απάντηση του τηλεγραφήματος μου στη Μόσχα, έλαβα τη διαβεβαίωση ότι η γερμανική κυβέρνηση αρνήθηκε κατηγορηματικά την έκδοση βίζας από τις αρχές Φλεβάρη. Νέα ενέργεια θα ήταν άσκοπη. Ο λόγος του Λέμπε ήταν ανεύθυνος. Αν θέλετε να βεβαιωθείτε, κάντε ο ίδιος μια αίτηση για την έκδοση διαβατηρίου".
Αυτή η εξήγηση δε μου φαινότανε πιστευτή. Θεωρούσα ότι ο πρόεδρος του Ράιχσταγκ ήταν σε θέση να γνωρίζει καλύτερα τις διαθέσεις του κόμματός του και της κυβέρνησής του απ' ότι οι πράκτορες της GPU. Την ίδια μέρα τηλεγράφησα στο Λέμπε, ενημερώνοντάς τον ότι βασισμένος στη δήλωσή του είχα υποβάλει αίτημα στη γερμανική πρεσβεία για έκδοση διαβατηρίου. Ο δημοκρατικός και Σοσιαλδημοκρατικός τύπος βρήκαν την ευκαιρία να υπογραμμίσουν χαιρέκακα το γεγονός ότι ένας οπαδός της επαναστατικής δικτατορίας ήταν υποχρεωμένος να ζητήσει άσυλο σε μια δημοκρατική χώρα. Μερικοί μάλιστα εκφράζανε την ελπίδα ότι αυτό το πάθημα θα μου γινότανε μάθημα και θα με έκανε να εκτιμήσω καλύτερα τους θεσμούς της δημοκρατίας. Δε μού 'μενε παρά να περιμένω να δω στην πράξη πώς θα μου δινόταν αυτό το μάθημα.
Το δημοκρατικό δικαίωμα στο άσυλο προφανώς δεν σημαίνει ότι μια κυβέρνηση παρέχει φιλοξενία σ' αυτούς που συμμερίζονται τις ίδιες ιδέες μ' αυτήν -αυτό το έκανε ακόμα και ο Αμπντούλ Χαμίτ. Ούτε σημαίνει ότι μια δημοκρατία δέχεται εξόριστους μόνο αφού πάρει την άδεια από την κυβέρνηση που τους εξόρισε. Δικαίωμα στο άσυλο σημαίνει (στα χαρτιά) ότι η κυβέρνηση παρέχει καταφύγιο ακόμα και ακόμα και στους αντιπάλους της, υπό τον όρο ότι θα σεβαστούν τους νόμους της χώρας. Εξυπακούεται ότι δεν θα μπορούσα να περάσω στη Γερμανία παρά μόνο σαν αδιάλλακτος αντίπαλος της Σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης. Δίνοντας μια συνέντευξη στους απεσταλμένους του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού τύπου στην Κωνσταντινούπολη που είχαν έρθει γι' αυτό το σκοπό, έδωσα τις απαραίτητες εξηγήσεις, τις οποίες θα επαναλάβω εδώ, όπως ακριβώς τις είχα διατυπώσει γραπτώς αμέσως μετά τη συζήτηση:
"Ζητώντας τώρα να μου επιτραπεί η είσοδος στη Γερμανία, όπου η πλειοψηφία της κυβέρνησης αποτελείται από Σοσιαλδημοκράτες, μ' ενδιαφέρει πάνω απ' όλα να ξεκαθαρίσω τη στάση μου προς τη Σοσιαλδημοκρατία. Στον τομέα αυτό δεν έχει αλλάξει τίποτα. Η στάση μου απέναντι στη Σοσιαλδημοκρατία παραμένει αυτή που υπήρξε στο παρελθόν. Και μάλιστα, η πάλη ενάντια στην κεντριστική ομάδα του Στάλιν δεν είναι παρά μια αντανάκλαση της γενικής πάλης που διεξάγω ενάντια στη Σοσιαλδημοκρατία. Δεν υπάρχει κανένας λόγος ούτε για μένα ούτε για σας να αφήσουμε να αιωρείται η παραμικρή ασάφεια ή αμφιβολία σε σχέση μ' αυτό.
"Κάποια Σοσιαλδημοκρατικά δημοσιεύματα προσπαθούν να ανακαλύψουν μια αντίφαση ανάμεσα στη θέση μου αρχής απέναντι στο ζήτημα της δημοκρατίας και στο αίτημά μου εισόδου στη Γερμανία. Δεν υπάρχει καμία αντίφαση. Δεν "αρνούμαστε" καθόλου τη δημοκρατία όπως την "αρνούνται" οι αναρχικοί, στα λόγια. Η αστική δημοκρατία έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις προηγούμενες μορφές κράτους. Αλλά δεν είναι αιώνια. Πρέπει να υποκύψει στη Σοσιαλιστική κοινωνία. Η δικτατορία του προλεταριάτου είναι η γέφυρα για τη Σοσιαλιστική κοινωνία.
"Σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες οι Κομμουνιστές παίρνουν μέρος στην κοινοβουλευτική πάλη. Δεν υπάρχει καμιά διαφορά από θέση αρχής ανάμεσα στη χρήση του δικαιώματος του ασύλου και στη χρήση του δικαιώματος της ψήφου, της ελευθερίας του τύπου και των συναθροίσεων, και ούτω καθεξής".
Απ' όσο ξέρω, η συνέντευξη αυτή δε δημοσιεύτηκε. Δεν υπάρχει τίποτα εκπληκτικό σ' αυτό. Στο μεταξύ, υψώνονταν φωνές μέσα στο Σοσιαλδημοκρατικό τύπο που ζητούσαν να μου παραχωρηθεί το δικαίωμα του ασύλου. Ένας από τους Σοσιαλδημοκράτες δικηγόρους, ο δόκτωρ Ρόζενφελντ, ανέλαβε με δική του πρωτοβουλία, να μεσολαβήσει για λογαριασμό με σκοπό να εξασφαλίσει την άδεια εισόδου μου στη Γερμανία. Όμως από την πρώτη στιγμή αντιμετώπισε αντιδράσεις, γιατί σε λίγες μέρες έλαβα τηλεγράφημα απ' αυτόν που με ρωτούσε σε ποιους περιορισμούς ήμουν διατεθειμένος να συναινέσω όσον καιρό θα έμενα στη Γερμανία. Απάντησα: "Είμαι διατεθειμένος να ζήσω σε πλήρη απομόνωση, έξω από το Βερολίνο. Να μη μιλάω σε δημόσιες συγκεντρώσεις, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, και να αφοσιωθώ στη συγγραφική μου εργασία, αυστηρά μέσα στα πλαίσια του γερμανικού νόμου". Άρα το ζήτημα που έμπαινε δεν ήτανε πλέον το δημοκρατικό δικαίωμα του ασύλου, αλλά το δικαίωμα παραμονής στη Γερμανία μόνο κατ' εξαίρεση. Το μάθημα δημοκρατίας που οι αντίπαλοί μου σκόπευαν να μου παραδώσουν είχε υποστεί μια περιοριστική μεθερμηνεία με το καλημέρα. Αλλά δεν τελείωνε εκεί. Λίγες μέρες αργότερα έλαβα νέο τηλεγράφημα που με ρωτούσε: θα συμφωνούσα να έρθω στη Γερμανία αποκλειστικά και μόνο για λόγους θεραπείας; Έστειλα αμέσως απάντηση: "Ζητώ τουλάχιστον να μου δοθεί η δυνατότητα να παραμείνω στη Γερμανία προκειμένου να λάβω μια θεραπεία απολύτως απαραίτητη για την υγεία μου".
Έτσι, το δικαίωμα του ασύλου σ' αυτό το στάδιο είχε συρρικνωθεί στο δικαίωμα αποθεραπείας. Ανέφερε κάμποσα ονόματα Γερμανών γιατρών από τους οποίους είχα λάβει θεραπευτική αγωγή τα τελευταία δέκα χρόνια, και των οποίων η βοήθεια μού ήτανε τώρα πιο αναγκαία από ποτέ.
Κατά το Πάσχα, είχαμε νεότερα από το γερμανικό τύπο: στους κυβερνητικούς κύκλους, λέει, επικρατεί η άποψη ότι ο Τρότσκι δεν είναι και τόσο άρρωστος ώστε να έχει την απόλυτη ανάγκη της θεραπείας των Γερμανών γιατρών και των γερμανικών ιαματικών λουτρών. Στις 31 Μαρτίου τηλεγράφησα στο Ροζενφέλντ:
"Με βάση το ρεπορτάζ των εφημερίδων η ασθένειά μου δεν είναι αρκετά απελπιστική για να μου εξασφαλίσει την είσοδό μου στη Γερμανία. Ρωτάω: μου πρόσφερε ο Λέμπε δικαίωμα ασύλου ή δικαίωμα ταφής; Είμαι πρόθυμος να υποβληθώ στην εξέταση οποιασδήποτε ιατρικής επιτροπής και αναλαμβάνω την υποχρέωση να εγκαταλείψω τη Γερμανία μετά το τέλος της θεραπείας μου".
Κάπως έτσι, μέσα σε μερικές βδομάδες, η δημοκρατική αρχή τρεις φορές κουτσουρεύτηκε. Το δικαίωμα ασύλου μειώθηκε αρχικά σε δικαίωμα παραμονής κατ' εξαίρεση και σε κατ' οίκον περιορισμό, ύστερα σε δικαίωμα αποθεραπείας, και τελικά, σε δικαίωμα ταφής. Αυτό όμως σήμαινε ότι θα μπορούσα να εκτιμήσω τα πλεονεκτήματα της δημοκρατίας σε όλη τους την έκταση μόνο νεκρός.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου