Εργατικός έλεγχος

Λένα Βερδέ, Λέανδρος Μπόλαρης: Η εργατική εναλλακτική, Το αντικαπιταλιστικό σχέδιο για έξοδο από την κρίση, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, Απρίλης 2014.

 

"Δεν είναι δυνατόν και δεν μπορεί ποτέ ο σοσιαλισμός να εγκαθιδρυθεί με διατάγματα, ακόμα κι όταν υπάρχει η πιο τέλεια σοσιαλιστική κυβέρνηση. Ο σοσιαλισμός πρέπει να πραγματωθεί από τις μάζες, πρέπει να πραγματοποιηθεί από κάθε προλετάριο. Η αλυσίδα του καπιταλισμού πρέπει να σπάσει ακριβώς σ' εκείνους τους κρίκους απ' όπου δένει τους προλετάριους".

Ρόζα Λούξεμπουργκ, Μεταρρύθμιση ή επανάσταση

Οι εργάτες στον καπιταλισμό είναι η τάξη που ξεζουμίζεται για τα κέρδη των καπιταλιστών. Είτε είναι εργοστάσιο, είτε σχολείο είτε νοσοκομείο, είτε γραφείο, μια μικρή μειοψηφία αποφασίζει πού, πώς, με ποιους όρους και πόσες ώρες θα δουλεύει η μεγάλη πλειοψηφία. Η επιλογή για το τι και πώς παράγεται δε γίνεται με βάση τις ανάγκες που πρέπει να καλύψει η κοινωνία, αλλά με βάση πόσα περισσότερα θα βγάλει το αφεντικό. Στο τέλος του μήνα, οι λίγοι έχουν προαποφασίσει πόσο μισθό αξίζει η κάθε δουλειά κι αν μια απόλυση ή το κλείσιμο ολόκληρης επιχείρησης συμφέρει περισσότερο.

Την ίδια στιγμή για τους εργάτες ο χώρος δουλειάς παραμένει μια σκληρή δικτατορία. Η «άνωθεν» παρέμβαση, ο φόβος της απόλυσης, η «αυτολογοκρισία» μπροστά στο διευθυντή ή το μάνατζερ είναι τα στοιχεία που κυριαρχούν. Η δημιουργικότητά τους «πειθαρχείται» και η παραγωγή γίνεται ρουτίνα, επαναληπτική και χωρίς περιεχόμενο. Μπορεί για χρόνια να δουλεύουν ο ένας δίπλα στον άλλο, αλλά να μη «γνωρίζονται». Το ρολόι που θα σημάνει τη λήξη της βάρδιας μοιάζει ως ο μοναδικός τους σύμμαχος.

Αυτοί είναι οι κρίκοι της αλυσίδας που πρέπει να σπάσουν. Οι εργάτες συλλογικά έχουν τη δύναμη και την άμεση καλυτέρευση των όρων ζωής της πλειοψηφίας να εξασφαλίσουν και την αποφασιστική απάντηση στους εκβιασμούς των από πάνω να δώσουν και τη δυνατότητα άνθρωποι που σήμερα είναι «φιμωμένοι» να αποφασίζουν συλλογικά και να οργανώνουν την κοινωνία με σκοπό τις ανθρώπινες ανάγκες, να προσφέρουν.

Αυτό αποτελεί ιστορική εμπειρία. Στη ρώσικη επανάσταση του 1917 οι εργάτες και οι φαντάροι συγκρότησαν τα σοβιέτ, τα συμβούλια των αντιπροσώπων τους, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν με τον εργατικό έλεγχο τα άμεσα προβλήματα: την οικονομική κατάρρευση, τα αιτήματα για ψωμί, οχτάωρο, τερματισμό του πολέμου. Στην πορεία τα σοβιέτ, από εργαλεία ενάντια στην κυβέρνηση έγιναν τα ίδια εξουσία. Οι εργάτες μπορούσαν πλέον να ελέγχουν τι και πώς παράγεται, οι αγρότες πήραν τη γη από τους γαιοκτήμονες.

Δεν έμειναν μόνο στο επίπεδο της παραγωγής. Τα εργατικά συμβούλια έγιναν όργανα διαμόρφωσης της ζωής των ανθρώπων. Η δημοκρατία και η απελευθέρωση έφτασε σε κάθε πτυχή της ζωής. Οι γυναίκες άρχισαν να απαλλάσσονται από τη διπλή καταπίεση με δημόσια πλυντήρια και εστιατόρια που έπαιρναν τη θέση της δουλειάς στο σπίτι. Η εκπαίδευση δεν έγινε απλά δωρεάν για όλους, αλλά μέσα από τα σοβιέτ, εκπαιδευτικοί και μαθητές διαμόρφωσαν από κοινού μια διαφορετική εκπαίδευση χωρίς ανταγωνισμό, εξετάσεις και αποκλεισμούς.

Όλες οι μη ρώσικες εθνότητες απέκτησαν όχι μόνο τα δημοκρατικά τους δικαιώματα, να μιλάνε τη γλώσσα τους και να διδάσκονται την κουλτούρα τους, αλλά και το δικαίωμα της απόσχισης. Δικαιώματα που ο δυτικός κόσμος δεν είχε ακόμα σκεφτεί, έκαναν την εμφάνισή τους μέσα σε λίγους μήνες, όπως το αυτόματο διαζύγιο ή ο γάμος των ομοφυλόφιλων. Η τέχνη και η επιστήμη γνώρισαν πρωτοφανή δημιουργικότητα και απελευθέρωση. Οι κατακτήσεις των πρώτων χρόνων της Ρώσικης Επανάστασης, πριν πνιγούν απ' τη σταλινική αντεπανάσταση, εμπνέουν μέχρι και σήμερα.

Ο εργατικός έλεγχος μέσα από τέτοια όργανα από τα κάτω δεν είναι αποκλειστικά «ρώσικη εμπειρία». Τα εργατικά συμβούλια είναι η μορφή οργάνωσης που γεννιέται κάθε φορά που η εργατική τάξη μπαίνει μαζικά στο στίβο του αγώνα σε περιόδους έντονης κοινωνικής κρίσης. Συμβούλια ή προπλάσματά τους έχουν εμφανιστεί ξανά και ξανά στις μεγάλες ταξικές αναμετρήσεις του 20ου αιώνα, θέτοντας συγκεκριμένα κάθε φορά το ζήτημα ποιος κάνει κουμάντο στην κοινωνία συνολικά. Στη Γερμανία το 1918-19 και το 1923, στην «κόκκινη διετία» της Ιταλίας το 1919-20, στην Ισπανία και τη Γαλλία και τη Γαλλία το 1936, στην Ουγγαρία το 1956, στη Χιλή του Αλιέντε το 1973, στην Πορτογαλία της Επανάστασης των Γαρυφάλλων το 1974.

Εργατικός έλεγχος σήμερα σημαίνει ότι κανένας δεν χάνει τη δουλειά του επειδή έτσι πιστεύει το αφεντικό ότι θα κρατήσει τα κέρδη του όρθια. Σημαίνει λύση στο πρόβλημα της πείνας, καθώς τα εργοστάσια των τροφίμων μπορούν να διοχετεύσουν την παραγωγή τους στη σίτιση της εργατικής τάξης και των φτωχών. Το ίδιο τα εργοστάσια της ένδυσης και της υπόδησης. Τα ναυπηγεία μπορούν να παράγουν τα καράβια και τα άλλα μέσα μεταφοράς που λείπουν σε ολόκληρη τη χώρα. Τα καράβια σε εργατικό έλεγχο σημαίνει ότι εξυπηρετείται ο κόσμος που σήμερα ταλαιπωρείται από τους εφοπλιστές. Νοσοκομεία σε εργατικό έλεγχο σημαίνει προτεραιότητα σε όσους έχουν ανάγκη, όχι σε όσους έχουν να πληρώσουν.

Ο εργατικός έλεγχος μπορεί να δώσει απάντηση στους μεγάλους εκβιασμούς της άρχουσας τάξης. Ποιος μπορεί να σταματήσει τις επιδρομές των τοκοχρεολυσίων στους ντόπιους και διεθνείς τραπεζίτες, αν όχι οι εργαζόμενοι στις τράπεζες αν τις πάρουν κάτω απ' τον έλεγχό τους; Ποιος θα σταματήσει τα κερδοσκοπικά παιχνίδια των αφεντικών, ποιος θα τους εμποδίσει να βγάλουν τα κεφάλαια και τις περιουσίες τους στο εξωτερικό, αν όχι οι εργαζόμενοι που θα ελέγξουν τα λογιστήρια και θα ανοίξουν τα κρυφά βιβλία (και τους κρυφούς σκληρούς δίσκους);

Και βέβαια, ο εργατικός έλεγχος μπορεί να απαλλάξει την κοινωνία από την τεράστια σπατάλη που φέρνει σήμερα η εξουσία των αφεντικών. Τις μέρες των Χριστουγέννων του 2013, ο διοικητής του νοσοκομείου Αγλαΐα Κυριακού συνελήφθη την ώρα που έπαιρνε μίζα 25.000 ευρώ από ιδιωτική εταιρία προκειμένου να την αναθέσει μέρος ενός προγράμματος για την παιδική παχυσαρκία. Το σκάνδαλο έγινε αφορμή για να αποκαλυφθεί ότι το συνολικό ύψος του προγράμματος, που είχε εγκριθεί με απόφαση της κυβέρνησης, ήταν τρία εκατομμύρια ευρώ. Την ίδια ώρα που άνθρωποι ψάχνουν στα σκουπίδια για φαγητό και στο διπλανό νοσοκομείο η μονάδα παιδικής καρδιοπάθειας υπολειτουργεί, τεράστια ποσά σπαταλιούνται σε επιλογές που καμία σχέση δεν έχουν με τις προτεραιότητες και τις ανάγκες της κοινωνίας. Ο εργατικός έλεγχος μπορεί να βάλει τέρμα σε αυτό τον παραλογισμό.