Κόμμα “πολυσυλλεκτικό” ή επαναστατικό;

Λένα Βερδέ - εργατική αλληλεγγύη, 15 Νοέμβρη 2016, Νο.1249 

Πώς πρέπει να είναι οργανωμένη η Αριστερά; Τι είδους κόμμα χρειάζεται και πώς αυτό λειτουργεί; Είναι ερωτήματα που απασχολούν όλους τους αγωνιστές και τις αγωνίστριες που παλεύουν τον καπιταλισμό και τις επιθέσεις του.

Τα τελευταία χρόνια ο ΣΥΡΙΖΑ υποστήριζε ότι είχε την απάντηση. Αυτοπροσδιοριζόταν ως το κόμμα της ριζοσπαστικής αριστεράς, που είναι “πλατύ, ανοικτό και πολυσυλλεκτικό”. Η ένταξη στις γραμμές του διαφορετικών ρευμάτων και τάσεων της αριστεράς προβαλλόταν ως πιο αποτελεσματικό μοντέλο αγώνα για το σοσιαλισμό, σε αντίθεση με την επαναστατική αριστερά που μιλούσε για “εργατικές πρωτοπορίες” και ξεχωριστή οργάνωσή τους.

Η κυβερνητική πορεία του ΣΥΡΙΖΑ έδειξε τα όρια αυτού του μοντέλου, όχι μόνο στο πολιτικό αλλά και το οργανωτικό επίπεδο. Αντί να παλεύει για το σοσιαλισμό, έχει φτάσει να είναι ένα κόμμα των πιο μεγάλων συμβιβασμών με την κυρίαρχη τάξη και των πιο σκληρών επιθέσεων προς τους εργάτες. Αντί για πρότυπο δημοκρατίας έχει καταντήσει να βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο της ηγετικής ομάδας όπως έδειξε τόσο το πρόσφατο συνέδριο όσο και ο ανασχηματισμός που ακολούθησε. Στην πραγματικότητα, το “πείραμα” του ΣΥΡΙΖΑ επιβεβαιώνει ότι η επιμονή για ένα επαναστατικό κόμμα των πιο πρωτοπόρων τμημάτων της εργατικής τάξης είναι κρίσιμη.

Τόσο κρίσιμη όσο ήταν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα όταν ο Λένιν έδινε την αντίστοιχη μάχη μέσα στο Ρώσικο Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα. Ήταν πάνω σε αυτό το ζήτημα που το δεύτερο συνέδριο του Κόμματος το 1903 διασπάστηκε, δίνοντας στους Μπολσεβίκους (που σημαίνει πλειοψηφία) το όνομά τους.

Η σύγκρουση ξεκίνησε στη συνεδρίαση που ήταν αφιερωμένη στο καταστατικό του κόμματος. Η αφορμή της ήταν η συζήτηση της πρώτης παραγράφου του προσχέδιου του καταστατικού, που όριζε ποιος είναι μέλος του κόμματος.

Η πρόταση του Λένιν όριζε ότι “Μέλος του Κόμματος είναι κάποιος που αποδέχεται το πρόγραμμά του και το υποστηρίζει και οικονομικά και με προσωπική συμμετοχή σε μία από τις κομματικές οργανώσεις”. Η άλλη πρόταση, διατυπωμένη από τον Μάρτοφ, άρχιζε ακριβώς με τον ίδιο τρόπο αλλά η τελευταία καίρια φράση έλεγε “…και με τακτική προσωπική σύνδεση υπό τη διεύθυνση κάποιας από τις κομματικές οργανώσεις”. Η διαφορά στη διατύπωση έμοιαζε κυριολεκτικά ασήμαντη. Στην ουσία της, όμως, η διαφορά αν μέλος του κόμματος είναι αυτός που το υποστηρίζει γενικά ή αυτός που συμμετέχει ενεργά στην οργανωμένη δράση, ήταν θεμελιώδης.

Ο Λένιν είχε στο κέντρο του την επαναστατική ανατροπή του συστήματος και αντιμετώπιζε το χτίσιμο ενός επαναστατικού κόμματος ως το ζήτημα-κλειδί. “Δώστε μας μια οργάνωση επαναστατών και θα ανατρέψουμε τη Ρωσία” διακήρυσσε ήδη από το 1902. Απέναντι στο τσαρικό καθεστώς, διέκρινε την ανάγκη να ξεπεραστεί η αυτονομία και η απομόνωση των διαφόρων τοπικών ομάδων που αναφέρονταν στη ρωσική σοσιαλδημοκρατία με ένα καλά οργανωμένο κόμμα επαναστατών. Ένα κόμμα της εργατικής πρωτοπορίας, του πιο αποφασιστικού και συνειδητού δηλαδή κομματιού της εργατικής τάξης που κάνει οργανωμένα την προσπάθεια να κερδίσει το σύνολό της στην επαναστατική προοπτική.

Επιρροή

Έγραφε χαρακτηριστικά: “Όσο πιο δυνατές οι κομματικές μας οργανώσεις, αποτελούμενες από αληθινούς σοσιαλδημοκράτες, όσο λιγότερη αμφιταλάντευση και αστάθεια υπάρχει μέσα στο κόμμα, τόσο πλατύτερη, πιο ποικιλόμορφη, πλουσιότερη και γονιμότερη θα είναι η επιρροή του κόμματος στα στοιχεία των μαζών της εργατικής τάξης που το περιβάλλουν και καθοδηγούνται από αυτό. Το κόμμα, ως η πρωτοπορία της εργατικής τάξης, δεν πρέπει να συγχέεται, τελικά, με ολόκληρη την τάξη”.

Ο Μάρτοφ αντίθετα ήθελε ένα “πλατύ” κόμμα που θα αγκάλιαζε χαλαρά κάθε έναν που αποκαλούσε τον εαυτό του σοσιαλιστή χωρίς την αναγκαία δέσμευση και πειθαρχία που κυριαρχούσε στην αντίληψη του Λένιν. Ήταν ένα διαφορετικό μοντέλο οργάνωσης που έβλεπε το κόμμα ως εκπρόσωπο όλης της τάξης και άνοιγε το δρόμο για μια διαφορετική στρατηγική. Όχι της ανατροπής αλλά της διαχείρισής του καπιταλισμού, με τα μέλη σε ρόλο οπαδών και τελικά απλών ψηφοφόρων του κόμματος. Το γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα με ηγέτη τον Μπερνστάιν κινιόταν ήδη σε μια τέτοια κατεύθυνση.

Η αντίληψη του Λένιν για κόμμα εργατικής πρωτοπορίας δε σημαίνει πρωτοπορία αφηρημένη και ελιτίστικη. Ο Λένιν έκανε σκληρή κριτική στους “φαφλατάδες”, τους παράγοντες κάθε είδους, κοινοβουλευτικούς αστέρες ή μεγαλοσυνδικαλιστικά στελέχη. “Είναι προτιμότερο να μη φέρουν τον τίτλο του μέλους του κόμματος δέκα αγωνιστές (οι πραγματικοί αγωνιστές δεν κυνηγούν τους τίτλους!) παρά να έχει το δικαίωμα και τη δυνατότητα ένας φαφλατάς να είναι μέλος του κόμματος” έλεγε στο συνέδριο.

Τα μέλη του επαναστατικού κόμματος δοκιμάζονται και κρίνονται μέσα στις μάχες, οικονομικές και πολιτικές, είναι οι πρωταγωνιστές που υπερασπίζουν τα συμφέροντα της τάξης σαν σύνολο. Πρωτοπόρος επαναστάτης είσαι όταν μπορείς να λειτουργείς σαν ντουντούκα που καταγγέλλει κάθε μορφή καταπίεσης, τον ρατσισμό, τον σεξισμό κλπ και δεν περιορίζεσαι στα συνδικαλιστικά καθήκοντα, όπως μπορεί να κάνει ο γραμματέας ενός συνδικάτου, επέμενε χαρακτηριστικά ο Λένιν θέλοντας να κριτικάρει τέτοιες αντιμετωπίσεις. 

Η ηγεσία αντίστοιχα, δεν κρίνεται από τις “περγαμηνές” που κουβαλάει από κάποιο ένδοξο παρελθόν αλλά από την ικανότητά της να βάζει τις πολιτικές επιλογές που σπρώχνουν μπροστά την οικοδόμηση του επαναστατικού κόμματος, δίνοντας ταυτόχρονα το καλύτερο παράδειγμα αφοσίωσης και απόλυτης ταύτισης με το κόμμα στην καθημερινή του ζωή. Έχοντας αυτή την αφετηρία ο Λένιν ήρθε σε σύγκρουση με κομμάτι της ηγεσίας για το μέγεθος –και ουσιαστικά τον τρόπο λειτουργίας- της συντακτικής επιτροπής της Ίσκρα, της εφημερίδας του κόμματος, μια σύγκρουση που οδήγησε τελικά  στη διάσπαση του Ρώσικου Κόμματος το 1903.

Το ζήτημα του αν η συντακτική επιτροπή θα έπρεπε να αποτελείται από 3 ή από 6 μέλη έμοιαζε το ίδιο ασήμαντο με τη διαφορά για το ποιος είναι μέλος. Όμως κι εδώ η βάση της διαφωνίας είναι ουσιαστικά η ίδια. Επέμενε ότι οι διανοούμενοι της ηγεσίας του κόμματος χρειάζονταν την ιδεολογική πειθαρχία των εργατών στις τοπικές οργανώσεις και ένα καταστατικό που θα χτυπούσε “τον ατομικισμό τους”. 

Ο Τόνι Κλιφ στον 1ο τόμο της βιογραφίας για τον Λένιν γράφει: “Σε κάποιον που βρισκόταν έξω από το χώρο, ακόμα και σε πολλούς από αυτούς που ήταν αναμεμιγμένοι, η περίοδος 1903-1904 ήταν γεμάτη από καυγάδες, ατέλειωτες συζητήσεις ή ρήξεις μεταξύ Μπολσεβίκων και Μενσεβίκων, διαφωνίες και ρήξεις μέσα στους ίδιους του μπολσεβίκους κι όλα αυτά ενώ η Ρωσία βρισκόταν στις παραμονές μιας επανάστασης”.

Κι όμως μέσα από εκείνες τις ρήξεις ο μπολσεβικισμός έριχνε τα θεμέλια του στη Ρωσία. Πατώντας πάνω σ’ αυτά τα θεμέλια ο Λένιν και οι σύντροφοί του μπορούσαν να παρέμβουν στην επανάσταση του 1905.