 |
| Βλαντιμίρ Τάτλιν, Ο Ναύτης, 1911 |
Τον Οκτώβρη του 1917 ήρθε η Επανάσταση. Για τους καλλιτέχνες αυτό ήταν το σύνθημα για την εξολόθρευση της μισητής παλιάς τάξης πραγμάτων και την εισαγωγή μιας νέας, βασισμένης στην εκβιομηχάνιση. Σαν φουτουριστές δεν μπορούσαν παρά να αποκριθούν στο κάλεσμα ενός τέτοιου καθεστώτος, που όχι μόνο ανήγγειλε την έλευση ενός κοινοτικού τρόπου ζωής, στα πλαίσια του οποίου ο καλλιτέχνης θα ήταν ενσωματωμένο μέλος της κοινωνίας, αλλά επιπλέον θα βασιζόταν και στην εκβιομηχάνιση. «Ας αρπάξουμε τον κόσμο από τα χέρια της φύσης και ας χτίσουμε έναν καινούριο κόσμο που να ανήκει στον ίδιο τον άνθρωπο», διακήρυσσε ο Μάλεβιτς. Η Επανάσταση έδωσε πραγματική βάση στη δραστηριότητα των καλλιτεχνών της πρωτοπορίας και τη για μεγάλο χρονικό διάστημα ζητούμενη κατεύθυνση στις ενέργειές τους -μια και φαινόταν αδιανόητο να μην ταυτίσουν τις επαναστατικές τους επινοήσεις στο καλλιτεχνικό πεδίο με την οικονομική και πολιτική αυτή επανάσταση: «Τα γεγονότα του 1917 στο κοινωνικό πεδίο είχαν ήδη εμφανιστεί στην τέχνη μας από το 1914, όταν "υλικό, όγκος και κατασκευή" έγιναν η "βάση" της», έλεγε ο Τάτλιν. «Ο Κυβισμός και ο Φουτουρισμός ήταν οι επαναστατικές μορφές τέχνης που προανήγγειλαν την επανάσταση του 1917 στο πολιτικό και και κοινωνικό πεδίο», έλεγε ο Μάλεβιτς.
 |
| Μάλεβιτς, Ο Ακονιστής, 1912-13 |
Έτσι λοιπόν, αυτοί οι "αριστεριστές" ζωγράφοι, όπως καθιερώθηκε να τους αποκαλούν, έγιναν οπαδοί της Μπολσεβίκικης Επανάστασης, θέτοντας την καταπιεσμένη τους ενέργεια στην υπηρεσία μιας πανεθνικής εκστρατείας προπαγάνδας υπέρ του νέου κόσμου που πίστευαν ότι βρίσκεται προ των πυλών. Τόση ήταν η αγωνία τους να αποδειχθούν χρήσιμα μέλη της νέας αυτής της κοινωνίας -«αναπτυσσόμενα μαζί με τον κορμό του οργανισμού της... και συμμετέχοντας στις επιδιώξεις της», κατά την έκφραση του Μάλεβιτς- ώστε πήραν στα χέρια τους τη δραστική αναδιοργάνωση της καλλιτεχνικής ζωής της χώρας. Τώρα, διακήρυσσαν, δεν ήταν καιρός για ανώφελους πίνακες -ένα τελάρο είναι, στο τέλος-τέλος, ένα ασθενές και ακατάλληλο μέσο επικοινωνίας (με απεχθείς συσχετίσεις με το αστικό σύστημα)- όταν οι δρόμοι είναι δικοί σου για να τους ζωγραφίσεις και οι πλατείες και οι γέφυρες το αυτονόητο πεδίο δραστηριότητάς σου. «Δεν χρειαζόμαστε ένα μαυσωλείο της τέχνης, όπου να λατρεύονται νεκρά έργα, αλλά ένα ζωντανό εργοστάσιο του ανθρώπινου πνεύματος -στους δρόμους, τα τραμ, τα εργοστάσια, τα εργαστήρια και τα σπίτια των εργατών». Αυτά έλεγε ο Μαγιακόφκι σε μια συζήτηση για τις πλατιές εργαζόμενες μάζες που πραγματοποιήθηκε στα χειμερινά ανάκτορα το Νοέμβρη του 1918. Η ανοιχτή αυτή συζήτηση είχε οργανωθεί από το τμήμα καλλών τεχνών του Λαϊκού Επιτροπάτου για την Εκπαίδευση -γνωστού και ως IZO Ναρκομπρός. Το θέμα αυτής της συζήτησης ήταν "Ένα ιερό ή ένα εργοστάσιο;". Αναφέρεται ότι η συζήτηση, η τέταρτη αυτού του είδους, σημείωσε τεράστια επιτυχία. Εκτός από το Μαγιακόφκι, μίλησαν ο Όσιπ Μπρικ και ο Νικολάι Πούνιν, ο υποστηριχτής του Τάτλιν. Ο Πούνιν περιέγραψε τη θέση της τέχνης στην κοινωνία κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα στην Ευρώπη και έκανε έκκληση σε μια επιστροφή σε παρόμοιες σχέσεις. Ο καλλιτέχνης πρέπει να πάψει να είναι θύμα και η τέχνη του αντικείμενο λατρείας. Έχουμε ήδη "την κουλτούρα των υλικών", που δείχνει το δρόμο για τη νέα προλεταριακή τέχνη. Μια εντελώς νέα περίοδος πρέπει να αρχινίσει. «Το προλεταριάτο θα δημιουργήσει νέα σπίτια, νέους δρόμους, νέα αντικείμενα καθημερινής ζωής... Η τέχνη του προλεταριάτου δεν είναι ένας ιερός βωμός όπου τα πράματα παρατηρούνται με νωθρότητα, αλλά δουλειά, ένα εργοστάσιο που παράγει νέα καλλιτεχνικά πράγματα».
 |
| Νταβίντ Μπουρλιούκ, Μαγιακόφσκι, 1920 |
Στα 4 χρόνια της περιόδου του λεγόμενου "ηρωικού κομμουνισμού" οι λιγοστοί αυτοί καλλιτέχνες κατόρθωσαν να δημιουργήσουν μουσεία της τέχνης τους σε όλη τη χώρα και να αναδιοργανώσουν τις σχολές καλών τεχνών σύμφωνα με ένα πρόγραμμα βασισμένο στις πρόσφατες επινοήσεις τους στην αφηρημένη ζωγραφική. Ανέλαβαν τη διακόσμηση των δρόμων για το γιορτασμό της Πρωτομαγιάς και της επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης, οργάνωσαν παραστάσεις δρόμου που αναπαριστούσαν την επικράτηση της Επανάστασης, ακινητοποιώντας χιλιάδες πολίτες (σαν καινούρια και εξαιρετικά πετυχημένη μέθοδο ταύτισης ενός λαού με μια υπόθεση), ή ακόμα και δραματικές παρωδίες δικών στους δρόμους για να μπολιάσουν τον κόσμο με το πνεύμα της σοβιετικής δικαιοσύνης ή για να εξουδετερώσουν κάθε άλλον εχθρό του λαού. Με τον ίδιο τρόπο παρείχαν στοιχειώδεις γνώσεις στους κανόνες, λχ, υγιεινής. Το πώς να ανατρέφονται τα κοτόπουλα ή να καλλιεργείται το καλαμπόκι και ο σωστός τρόπος αναπνοής ήταν μερικά θέματα των εκδηλώσεων με παραστάσεις και προπαγανδιστικές αφίσες. Ο πλήρης άνθρωπος, ο υγιής εργάτης της νέας κοινωνίας, ήταν το κοινό ιδανικό του καλλιτέχνη και του κομμουνιστικού καθεστώτος.
 |
| Τολκάτσεφ, Αλεξέι Γκαστέφ, 1924 |
Μια από τις μεγαλύτερες δημόσιες εκδηλώσεις που οργανώθηκαν μ' αυτό τον τρόπο ήταν και η πρώτη επέτειος της Οκτωβριανής Επανάστασης. Σε όλη τη χώρα, όπου κι αν βρίσκονταν (στο Κίεβο, στο Βιτέμπσκ, στη Μόσχα ή στην Πετρούπολη) οι καλλιτέχνες προσφέρθηκαν εθελοντικά να ετοιμάσουν μια κατάλληλη εκδήλωση γι' αυτή τη μεγάλη γιορτή.
Ο Νάθαν Άλτμαν ανέλαβε τη σχετική διοργάνωση στην Πετρούπολη, που ήταν ακόμα πρωτεύουσα της χώρας. "Κατέλαβε" τη μεγάλη πλατεία μπροστά στα Χειμερινά Ανάκτορα και διακόσμησε τον κεντρικό οβελίσκο με τεράστια αφηρημένα γλυπτά -ενώ μια δυναμική φουτουριστική κατασκευή τοποθετήθηκε στη βάση της κολόνας. Τα κτίρια γύρω από την πλατεία είχαν καμουφλαριστεί με κυβιστικά και φουτουριστικά σχέδια. Είκοσι χιλιάδες πανό με πίνακες χρησιμοποιήθηκαν για να διακοσμήσουν την πλατεία! Δυο χρόνια αργότερα επειδή δεν ήταν ικανοποιημένοι από την απλή διακόσμηση, ο Άλτμαν, ο Πούνι, η Μπογκοσλάφσκαγια και οι φίλοι τους "σκηνοθέτησαν" μια αναβίωση της εφόδου στα Χειμερινά Ανάκτορα -με απόλυτο φυσικά ρεαλισμό. Ο ρεαλισμός προέρχονταν από ένα ολόκληρο δανεικό τάγμα στρατού με τον εξοπλισμό του και χιλιάδες πολίτες της Πετρούπολης, ενώ στο σύνολο του ήταν "δραματοποιημένο" με γιγάντιους προβολείς (που αποκτήθηκαν την τελευταία στιγμή με μια απελπισμένη επιδρομή σ' ένα κατάστημα ηλεκτρικών), οι οποίοι πρόβαλλαν στον ουρανό τα αφηρημένα σχέδια του Άλτμαν πίσω από τη βιαστικά υψωμένη σκηνή.
 |
| Νάθαν 'Αλτμαν, Επέτειος Οκτωβριανής Επανάστασης, Πετρούπολη, 1920. |
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου