1956: Σουέζ, Ουγγαρία και νέα Αριστερά

Ο Κώστας Πίττας περιγράφει τι σήμαινε εργατική επανάσταση στην καρδιά της ανατολικής Ευρώπης το 1956.   Τον Οκτώβρη και το Νοέμβρη του 1956 - ακριβώς μισό αιώνα πριν - μια αυθεντική εργατική επανάσταση σάρωσε την Ουγγαρία. Ήταν η πρώτη επαναστατική εξέγερση ενάντια σε ένα σταλινικό καθεστώς και οδήγησε στην πρώτη ανοιχτή ιμπεριαλιστική επέμβαση των ρωσικών τανκς και στη σφαγή χιλιάδων εργατών και εργατριών.

Η Κυριακή 4 Νοέμβρη 1956 αποτελεί ένα από τα κυριότερα σημεία ιδεολογικής καμπής του 20ου αιώνα. Εκείνη τη μέρα τα ρώσικα τανκς ξεκίνησαν τη συντριβή των εργατικών συμβουλίων στην Ουγγαρία, την ίδια στιγμή που η Αριστερά διεθνώς κινητοποιούσε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους ενάντια στην στρατιωτική επίθεση της Γαλλίας, της Βρετανίας και του Ισραήλ ενάντια στην Αίγυπτο.

Η σύμπτωση αυτή έφερε στην επιφάνεια ένα αναβρασμό που υπέβοσκε ολόκληρη εκείνη τη χρονιά.

Τον Φλεβάρη, ο ηγέτης της Ρωσίας, ο Νικήτα Χρουστσόφ, είχε σοκάρει όλον τον κόσμο καταγγέλλοντας τις δολοφονίες πολλών χιλιάδων αφοσιωμένων κομμουνιστών από τον προκάτοχο του, τον Ιωσήφ Στάλιν.

Το σοκ έγινε ακόμα πιο έντονο το καλοκαίρι και στις αρχές του φθινοπώρου όταν η πολιτική κρίση που προκάλεσαν οι απεργίες και οι συγκρούσεις στην πολωνική πόλη Πόζναν, έφερε στην εξουσία τον Βλάντισλαβ Γκομούλκα, μόλις δυο χρόνια μετά την έξοδο του από τις σταλινικές φυλακές.

Και μετά, στις 23 Οκτώβρη μια κανονική επανάσταση ξέσπασε στην Ουγγαρία με τα κλασσικά χαρακτηριστικά όλων των επαναστάσεων. Μαζικές διαδηλώσεις, γενική απεργία, οδομαχίες, οδοφράγματα, μονάδες του στρατού και της αστυνομίας να περνάνε στο πλευρό της επανάστασης, την κατάρρευση της παλιάς κρατικής μηχανής και, εν μέσω όλων αυτών, την εμφάνιση των εργατικών συμβουλίων. Αυτό το κίνημα ξεκίνησε να συντρίβει συστηματικά ο ρώσικος στρατός.

Ο αντίκτυπος αυτών των γεγονότων σε πολλούς αφοσιωμένους ακτιβιστές του κινήματος ήταν να σπάσει η ακλόνητη μέχρι τότε πίστη στο σταλινικό μήνυμα, που ταύτιζε τον επαναστατικό σοσιαλισμό με την μονοκομματική γραφειοκρατική δικτατορία. Έσπασε τα πνευματικά δεσμά που οδηγούσαν αυτούς που πάλευαν ενάντια στην καταπίεση στο ένα μισό του κόσμου, να ταυτίζονται μ' αυτούς που την επέβαλαν στο άλλο μισό.

Τέτοια σοκ είχαν υπάρξει ξανά στο παρελθόν. Ιδιαίτερα το 1939 όταν το σύμφωνο Χίτλερ-Στάλιν πρόδωσε την αντιφασιστική γραμμή που διακήρυτταν με όλη τη δύναμη τους τα Κομμουνιστικά Κόμματα επί πέντε χρόνια. Όμως, σε αυτές τις προηγούμενες περιπτώσεις, το 99.9% αυτών που στράφηκαν ενάντια στον «ψεύτικο θεό» που απέτυχε στα μάτια τους, κινήθηκαν είτε προς τη σοσιαλδημοκρατία είτε προς τον φιλελευθερισμό. Στα τέλη της δεκαετίας του '40 και στις αρχές της δεκαετίας του '50 κάτι τέτοιο σήμαινε αποδοχή του ισχυρισμού ότι ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός εκπροσωπούσε τη «δημοκρατία» και την «ελευθερία».

Το 1956 τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Οι ισχυρισμοί των κρατών της Δύσης ότι υπεράσπιζαν τη δημοκρατία και την ελευθερία ερχόταν σε αντίθεση με την πραγματικότητα της συνεχιζόμενης αποικιακής κυριαρχίας στην Ασία και την Αφρική ιδιαίτερα στην αραβική Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Γαλλίας που ανέβηκε στην εξουσία στις αρχές του 1956 (με τις ψήφους των βουλευτών του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος) συνέχιζε να στέλνει στρατεύματα στην Αλγερία σε μια απελπισμένη, και αποτυχημένη, προσπάθεια να συντρίψει το κίνημα ανεξαρτησίας του Μετώπου Εθνικής Απελευθέρωσης (FLN). Η βρετανική κυβέρνηση ήταν αποφασισμένη να αποκτήσει ξανά τη Διώρυγα του Σουέζ -την αρτηρία μέσω της οποίας έφτανε στην Ευρώπη το πετρέλαιο του Κόλπου- μετά την εθνικοποίηση της από τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, τον ηγέτη της Αιγύπτου τον Ιούλη του 1956. Γι' αυτούς που έσπαγαν από τον Σταλινισμό, ο βομβαρδισμός αιγυπτιακών πόλεων από τα βρετανικά αεροπλάνα ήταν η ζωντανή απόδειξη ότι το δυτικό σύστημα δεν ήταν καλύτερο. Ο κεντρικός ρόλος των εργατικών συμβουλίων της Ουγγρικής Επανάστασης τους παρακίνησε να αναζητήσουν μια εναλλακτική λύση απέναντι και στα δυο στρατόπεδα του Ψυχρού Πολέμου.

Αυτές οι εικόνες συνέβαλαν ώστε μέσα από την ιδεολογική κρίση να γεννηθεί μια «νέα αριστερά» και μαζί με αυτήν η αναγέννηση του μαρξισμού ως μιας ζωντανής, δημιουργικής δύναμης. Εκεί που προηγουμένως ο μαρξισμός ταυτιζόταν με ένα μονολιθικό, αποπνικτικό δογματισμό τώρα ξεκινούσε μια μεγάλη συζήτηση ανάμεσα σε διαφορετικές «σχολές» και εκδοχές του.

Αυτές οι διεργασίες δεν είχαν άμεσο αντίκτυπο στην πορεία της ταξικής πάλης. Το 1956 δεν σήμανε το τέλος των διάφορων ψεύτικων ισχυρισμών εκ μέρους των δυο ιμπεριαλιστικών στρατοπέδων. Η Ρωσία ξεπέρασε τις κρίσεις του μέσου της δεκαετίας του '50 και σταθεροποίησε την κυριαρχία της στην Ανατολική Ευρώπη για τρεις δεκαετίες ακόμα. Το 1968 τσάκισε το κίνημα στην Τσεχοσλοβακία, χρησιμοποιώντας τον ίδιο αριθμό στρατευμάτων με αυτά που χρησιμοποίησε στην Ουγγαρία αν και με λιγότερη αιματοχυσία. Ο βρετανικός ιμπεριαλισμός, ανίσχυρος πια να παίξει έναν ανεξάρτητο ρόλο, αποφάσισε να υπερασπίσει τα παγκόσμια συμφέροντα του από τη θέση του πιστού, μικρότερου εταίρου των ΗΠΑ, ένα ρόλο που συνεχίζει να παίζει σήμερα στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Στη Μέση Ανατολή ο αραβικός εθνικισμός που πήρε τόσο μεγάλη ώθηση από το Σουέζ το 1956, έντεκα χρόνια μετά είχε μπει σε μια σχεδόν τελειωτική κρίση ύστερα από το φιάσκο του πολέμου με το Ισραήλ τον Ιούνη του 1967. 

Όμως, τίποτα από όλα αυτά δεν υποβιβάζει τη ζωτική ιδεολογική σημασία του 1956. Στην Ουγγαρία το 1956 τα ρώσικα τανκς έκαναν κομμάτια την αριστερά στον υπόλοιπο κόσμο. Παλιές βεβαιότητες έγιναν θρύψαλα και νέα κόμματα, νέες ιδέες και γεγονότα γέννησαν μια νέα μαχητικότητα. Ο αναβρασμός συνεχίστηκε για μια δεκαετία και το 1968 ήρθε η έκρηξη στο Παρίσι και στον υπόλοιπο κόσμο. Γι' αυτό το λόγο έχει σημασία και σήμερα το 1956.