 |
| ΤΟ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΠΑΡΑ ΜΟΝΟ ΕΝΑ ΟΠΛΟ : ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΛΕΝΙΝ |
Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΜΜΑ
Απ' τις ομάδες στο κόμμα (1895-1912)
Απ' τη σειρά τα τετράδια της AVANTGUARDIA OPERAIA
ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ"
(Μπροσούρα των συντρόφων της ιταλικής κομμουνιστικής οργάνωσης "εργατική πρωτοπορία" που κυκλοφόρησε στα ιταλικά το 1970.)
"Επαινέστε μας λιγότερο, εμβαθύνετε περισσότερο την τακτική των Μπολσεβίκων, μελετήστε την περισσότερο". Λένιν
Θα πρέπει να γίνει με το Λένιν, και ειδικά με την αντίληψή του για το επαναστατικό κόμμα της εργατικής τάξης, αυτό που ο Λένιν έκανε με το Μαρξ: να τον ξεθάψουμε από το σωρό των μυθοποιήσεων με τις οποίες για δεκαετίες έχει σκεπαστεί από τις σταλινικές διαστρεβλώσεις. Ο οπορτουνισμός των σταλινικών και των επιγόνων τους, των σύγχρονων ρεβιζιονιστών, έκαναν για το Λένιν αυτό που οι σοσιαλπροδότες της Δεύτερης Διεθνούς έκαναν για το Μαρξ. Είναι απόλυτα αναγκαίο να αποκατασταθεί η σκέψη του Λένιν: για να γίνει αυτό θα χρειαστεί μια πλατιά συλλογική δουλειά που δεν μπορεί να περιοριστεί απλά σε μια σοβαρή και τίμια φιλολογία. Για μας, όπως για το Λένιν, η μελέτη του κομμουνισμού δεν μπορεί να περιοριστεί στο "να μαθαίνουμε αυτό που βγαίνει από τα έργα, από τους τόμους και τα εγχειρίδια αφιερωμένα στον κομμουνισμό" γιατί σ' αυτή την περίπτωση, σήμερα όπως και πριν από πενήντα χρόνια, θα ήταν πολύ εύκολο "να έχουμε δογματικούς και καυχησιολόγους κομμουνιστές". Και πραγματικά, "είναι γενικά λαθεμένη η απλή βιβλιογραφική αφομοίωση όσων γράφονται στα βιβλία γύρω απ' τον κομμουνισμό" (σ.σ. και το λενινισμό). "Δίχως τη δουλειά, δίχως την πάλη, η βιβλιογραφική γνώση του κομμουνισμού, αποκτημένη μέσα από τη μελέτη βιβλίων και κειμένων κομμουνιστικών, δεν αξίζει πράγματι τίποτα, γιατί δεν θα προκαλούσε παρά τη συνέχεια της παλιάς διάστασης ανάμεσα στη θεωρία και την πρακτική, αυτή την παλιά διάσταση που αποτελούσε τον πιο απεχθή χαρακτήρα της παλιάς αστικής κοινωνίας".
Το κόμμα στο οποίο αναφέρεται ο Λένιν δεν είναι ένα οποιοδήποτε κόμμα, αλλά η οργάνωση της πρωτοπορίας του προλεταριάτου, αυτών που έχουν για γνώμονα, στη σκέψη και στη δράση, τα διεθνιστικά και εργατικά συμφέροντα της εργατικής τάξης. Ο μαρξιστικός διαχωρισμός ανάμεσα στο επαναστατικό κόμμα και τη σέχτα, με διαφορετικά συμφέροντα απ' αυτά της τάξης που ισχυρίζεται ότι αντιπροσωπεύει, είναι το σημείο αφετηρίας όλης της δουλειάς που σχεδόν επί τριάντα χρόνια ο Λένιν αφιέρωσε μέσα στην εργατική τάξη, για να συμβάλλει ώστε να δημιουργηθούν τα αναγκαία όργανα στην πάλη της και στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας της.
Η σέχτα ακόμα κι αν είναι φτιαγμένη από "ειλικρινείς επαναστάτες", ανίκανους να οργανώσουν την πραγματική πρωτοπορία του προλεταριάτου, και να διευθύνουν τις πλατιές μάζες, ακόμα κι αν αποτελείται από ισχυρούς γραφειοκράτες, που υπερασπίζονται τα δικά τους ιδιαίτερα συμφέροντα, είναι η άρνηση του κόμματος έτσι όπως το διανοήθηκαν, δημιούργησαν και ανέπτυξαν ο Μαρξ και ο Λένιν, σε εποχές και συνθήκες πολύ διαφορετικές. Και στο Μαρξ και στο Λένιν το επαναστατικό κόμμα του προλεταριάτου αξίζει αυτό το όνομα μόνο όταν αντιπροσωπεύει το δέσιμο ανάμεσα "στην πραγματικά επαναστατική τάξη που ξεσηκώνεται αυθόρμητα στην πάλη" και σ' αυτούς που έχουν φτάσει να κατέχουν τη σοσιαλιστική συνείδηση μέσα από την επιστημονική μελέτη της πάλης των τάξεων που προωθούνται από τη νέα πάλη του προλεταριάτου για να ελευθερωθεί από την εκμετάλλευση των αστών.
Από ομάδα προπαγάνδας ομάδα δράσης
Ένας από τους πιο τυπικούς μύθους που ο σταλινισμός μεταβίβασε αφορά την εποχή και τον τρόπο που ο Λένιν και οι σύντροφοί του έφτασαν στην ίδρυση του μπολσεβίκικου κόμματος. Κατ' αυτή τη μυθολογία ο μεγάλος ρώσος επαναστάτης είχε απόλυτα καθαρές ιδέες ακόμα από την πρώτη στιγμή και δημιούργησε το κόμμα σχεδόν από το τίποτα, με μια απλή πράξη θέλησης, φυσική κατάληξη ενός ψηλού επιπέδου θεωρητικής και πολιτικής συνειδητότητας.
Τα πράγματα δεν είναι έτσι. Το Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ) δημιουργήθηκε επίσημα το 1898. Το 2ο Συνέδριο, το πραγματικά ιδρυτικό, που χαρακτηρίστηκε επίσης από τη διάσπαση ανάμεσα σε μπολσεβίκους και μενσεβίκους έγινε το 1903 (διάσπαση που θα επικυρωθεί στο οργανωτικό πεδίο από το 3ο Συνέδριο στα 1905 για να ξεπεραστεί αργότερα τουλάχιστον τυπικά από μία επανένωση που κράτησε εφτά χρόνια, μέχρι το 1912). Αλλά πριν από το ΣΔΕΚΡ υπήρχαν δεκάδες και δεκάδες μικρών ομάδων διασπαρμένων σ' όλη την τσαρική αυτοκρατορία.
Ο Βάλντο Τζίλι, συγγραφέας μιας σημαντικής μελέτης για το σχηματισμό των ρώσικων πολιτικών κομμάτων, σωστά θυμάται ότι ο Λένιν ήταν απ' τους πρώτους που υποστήριξε την ανάγκη περάσματος από "ομάδα προπαγάνδας", αποκομμένης από το εργατικό κίνημα, σε "ομάδα δράσης", όπου πραγματοποιούνταν το πρώτο δέσιμο ανάμεσα στους νέους μαρξιστές και τους εργάτες της πρωτοπορίας, βγαλμένους από το αναπτυσσόμενο απεργιακό κίνημα.
Ο Λένιν εκείνη την περίοδο βάζει σαν πρώτο στόχο το πέρασμα από την απλή προπαγάνδα των μαρξιστικών ιδεών μέσα σε στενούς κύκλους διανοουμένων, στην πιο σύνθετη δουλειά της διάδοσης των αρχών του μαρξισμού ανάμεσα στους πιο προωθημένους εργάτες και την κινητοποίηση στα εργοστάσια για τις πιο άμεσες διεκδικήσεις της εργατικής τάξης. Όπως θα κάνει αργότερα και για άλλα ζητήματα (το 1903 για τις αρχές της οργάνωσης, το 1905 για την εξέγερση, το 1912 με τον οριστικό διαχωρισμό από τους μενσεβίκους, το 1914 με την καταδίκη των σοσιαλπροδοτών και των κεντριστών α-λα Κάουτσκι, το 1917 με τη δικτατορία του προλεταριάτου, το 1919 με το σχηματισμό της Τρίτης Διεθνούς) ο Λένιν συλλαμβάνει πάντα το βασικό πρόβλημα που σε μια καθορισμένη στιγμή μπαίνει μπροστά στους επαναστάτες, δείχνει μια λύση που μετά την τοποθετεί μπροστά σε όλους σαν μια διαχωριστική γραμμή ικανή να ξεχωρίσει τους αληθινούς επαναστάτες (στις πράξεις και όχι μόνο στα λόγια) από τους επαναστάτες στα λόγια και αντεπαναστάτες στην πράξη.
Το κόμμα δε γεννιέται με μια απόφαση
Προς το τέλος του 1900, ο Λένιν, ακόμα εξόριστος στη Σιβηρία, αλλά περιμένοντας να ελευθερωθεί, αρχίζει να βάζει συγκεκριμένα το πρόβλημα της οικοδόμησης του κόμματος. Τι να κάνουμε; Πολλοί θα ήθελαν να ξαναδημιουργήσουν το κόμμα με μια συνέλευση των διάφορων ομάδων που θα αναλάμβανε να ξαναεκλέξει την κεντρική επιτροπή. Αυτός ο οργανισμός μετά θα ξαναΰφαινε (στην πραγματικότητα για πρώτη φορά) τα νήματα του κόμματος δρώντας από τα πάνω προς τα κάτω. Σ' αυτήν όμως την περίπτωση, ο Λένιν αποδεικνύει πόσο λίγο στηριγμένη είναι η θέση αυτών που τον κατηγορούν για φετιχιστική λατρεία των κεντρικών επιτροπών γενικά. Ο Λένιν αντιστάθηκε σθεναρά στην προτεινόμενη μέθοδο από την πλειοψηφία των ομάδων γι' αυτό τον ξανασχηματισμό του κόμματος. Υποστήριξε ότι το κόμμα δεν είναι κάτι που γεννιέται με μια απόφαση, αλλά μόνο μέσα από μια επίμονη δουλειά που αλλάζει την πραγματικότητα, μέσα από μια δουλειά βασισμένη σε επιστημονικά κριτήρια. Στη διακήρυξη δημοσιευμένη στο πρώτο νούμερο της Ίσκρα εκθέτει το πρόγραμμά του.
Ο Λένιν αρχίζει με μια συνθετική ανάλυση της κατάστασης:
"Περνάμε μια εξαιρετικά σημαντική στιγμή στην ιστορία του ρώσικου εργατικού κινήματος και της ρώσικης σοσιαλδημοκρατίας. Αυτά τα τελευταία χρόνια σημαδεύτηκαν από μια πολύ γρήγορη διάδοση των σοσιαλδημοκρατικών ιδεών ανάμεσα στους διανοουμένους μας, ενώ παράλληλα σ' αυτό το ρεύμα κοινωνικής σκέψης προχωράει το κίνημα του βιομηχανικού προλεταριάτου, αναπτυσσόμενο με τρόπο αυτόνομο, που αρχίζει να ενώνεται και να παλεύει ενάντια στους καταπιεστές του, και να στρέφεται με θέρμη στο σοσιαλισμό. Ξεπηδούν παντού ομάδες εργατών και διανοούμενων σοσιαλδημοκρατών, μοιράζονται τοπικά προκηρύξεις, ανεβαίνει η ζήτηση σοσιαλδημοκρατικών εκδόσεων, ξεπερνώντας κατά πολύ την προσφορά, ενώ οι κυβερνητικοί διωγμοί, παρόλο που εντείνονται, δεν είναι σε θέση να ελέγξουν αυτό το κίνημα. Οι φυλακές γεμίζουν, οι τόποι εξορίας πλημμυρίζουν εξόριστους... Από την άλλη μεριά όμως το βασικό χαρακτηριστικό του κινήματός μας, ένα χαρακτηριστικό που ειδικά τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται ξεκάθαρα μπροστά μας, είναι ο κατακερματισμός του, ο -θα μπορούσαμε να πούμε- χειροτεχνικός του χαρακτήρας: ομάδες ξεπηδούν και δρουν ανεξάρτητα η μια από την άλλη, ακόμα και (και αυτό έχει ειδική σημασία) ανεξάρτητα από αυτές που έδρασαν ή δρουν στα ίδια κέντρα. Δεν μονιμοποιείται μια παράδοση, λείπει η συνέχεια, και οι τοπικές εκδόσεις αντανακλούν σε όλα τον κατακερματισμό και την έλλειψη δεσμών μ' ό,τι η ρωσική σοσιαλδημοκρατία έχει ήδη δημιουργήσει".
"Η αντίθεση ανάμεσα σ' αυτό τον κατακερματισμό και τις ανάγκες που βγαίνουν από τη δύναμη και την πλατύτητα του κινήματος, καθόριζε κατά τη γνώμη μας, μια κριτική στιγμή στην ανάπτυξή του. Στο ίδιο κίνημα εμφανίζεται έντονα η ακράτητη ανάγκη να στερεωθεί, να επεξεργαστεί μια καθορισμένη θεωρία και οργάνωση, ενώ ανάμεσα στους σοσιαλδημοκράτες που δρουν πρακτικά είμαστε ακόμα αρκετά μακριά από το να υπάρχει συνείδηση της αναγκαιότητας αυτού του περάσματος σε μια ανώτερη μορφή του κινήματος. Σε αρκετά πλατιές ομάδες, αντίθετα, διακρίνεται ένας ιδεολογικός διασκορπισμός, μια προδιάθεση για 'κριτική του Μαρξισμού' και για Μπερνσταϊνισμό, που είναι τώρα της μόδας, ή διάδοση των ιδεών της λεγόμενης 'οικονομίστικης τάσης', σε στενή σύνδεση μ' όλα αυτά, η τάση να περιοριστεί το κίνημα στην κατώτερη φάση του, η τάση να μεταφερθεί σε δεύτερο πλάνο το έργο της δημιουργίας ενός επαναστατικού κόμματος που να μάχεται στην πρωτοπορία όλου του λαού".
Τι να κάνουμε; και η πάλη ενάντια στον οπορτουνισμό
Το πρώτο κεφάλαιο του Τι να κάνουμε; αναπτύσσει μια πολεμική ενάντια στους υποστηριχτές της διεκδίκησης της "ελευθερίας της κριτικής". Φορέας αυτού του συνθήματος ήταν, ανάμεσα στους άλλους, η Ραμπότσεγιε Ντιέλο (εργατική υπόθεση), όργανο του εξωτερικού της Ένωσης των Ρώσων Σοσιαλδημοκρατών, που εκδίδονταν στη Γενεύη από τον Απρίλη του 1899 ως το Φλεβάρη του 1902. Ο Λένιν επιτίθεται στις οπορτουνιστικές θέσεις που κρύβονται πίσω από τέτοιες διεκδικήσεις με σκοπό να αποδείξει πως οι υποστηριχτές τους επιδιώκουν, με τη φόρμουλα της "ελευθερίας της κριτικής" το ελεύθερο να βάλουν λαθραία ανάμεσα στους σοσιαλδημοκράτες τον μπερνσταϊνικό οπορτουνισμό. Ο Λένιν αρνείται την κατηγορία του δογματισμού που του γινόταν εξαιτίας αυτής της θέσης του δηλώνοντας πως η ενότητα του κόμματος δεν μπορεί να αποκτηθεί (έτσι όπως είχε γράψει ο Μαρξ), με το θεωρητικό εκλεκτικισμό, αλλά αναζητώντας συμφωνίες σε πρακτικούς στόχους στο κίνημα, χωρίς να εμπορεύονται αρχές ή να γίνονται συμβιβασμοί στο θεωρητικό πεδίο. Επαναλαμβάνει έντονα πως "δίχως επαναστατική θεωρία δεν υπάρχει επαναστατικό κίνημα" και γι' αυτό "μόνο ένα κόμμα οδηγημένο από μια επαναστατική θεωρία μπορεί να εκπληρώσει τη λειτουργία της μαχητικής πρωτοπορίας".
"Είμαστε από κάθε πλευρά κυκλωμένοι από εχθρούς και πρέπει σχεδόν πάντα να βαδίζουμε κάτω από τα πυρά τους. Ενωθήκαμε ύστερα από ελεύθερα παρμένη απόφαση, με το σκοπό να χτυπάμε τους εχθρούς μας και όχι για να γλιστρήσουμε στο γειτονικό βάλτο, που οι κάτοικοί του από την πρώτη στιγμή μάς κατέκριναν γιατί φτιάξαμε μια ξεχωριστή ομάδα και διαλέξαμε το δρόμο του αγώνα αντί αυτόν του συμβιβασμού. Και να που κάποιοι απ' τους δικούς μας αρχίζουν να φωνάζουν: 'Πάμε στους βάλτους', κι όταν εμείς τους κατακρίνουμε αυτοί επιμένουν: 'Τι καθυστερημένοι που είστε! Δεν ντρέπεστε να μας αρνείστε την ελευθερία να σας καλέσουμε να ακολουθήσετε έναν καλύτερο δρόμο;'. Βεβαίως, κύριοι, είστε ελεύθεροι, όχι μόνο να μας καλέσετε, αλλά να πάτε κι εσείς οι ίδιοι όπου θέλετε, ακόμα και στο βάλτο. Άλλωστε, σκεφτόμαστε πως η θέση σας είναι ακριβώς στο βάλτο και είμαστε έτοιμοι να σας δώσουμε τη βοήθειά μας για να κουβαληθείτε εκεί. Αλλά αφήστε το χέρι μας, μη γαντζώνεστε από μας και μολύνετε τη μεγάλη λέξη ελευθερία, γιατί και εμείς είμαστε 'ελεύθεροι' να πάμε όπου θέλουμε, ελεύθεροι να αγωνιστούμε όχι μόνο ενάντια στο βάλτο, αλλά και ενάντια σ' όλους όσους πηγαίνουν προς αυτόν".
Αυθόρμητο και αυθορμητισμός
Το σύνθετο της λενινιστικής αντίληψης για το κόμμα και επομένως, πάνω απ' όλα, για τη σχέση ανάμεσα στη συνείδηση και το αυθόρμητο, δεν μπορεί ποτέ να γίνει κατανοητό στους δογματικούς. Αυτοί θα επαναλαμβάνουν πάντα μερικές φράσεις διαστρεβλώνοντάς τους την πραγματική σημασία.
Κι έτσι θα κατηγορήσουν ότι ξεπέφτουμε στη σφαλερή θεωρία των "σταδίων" του Μαρτίνωφ, χωρίς να καταλαβαίνουν ποια ήταν αυτή η θεωρία και μένοντας έκθαμβοι από τη λέξη "στάδια". Γι' αυτούς όποιος μιλά για "στάδια" της συνείδησης είναι μαρτινοφικός. Όποιος, αντίθετα, αρνείται κάθε στάδιο είναι λενινιστής. Κακόμοιροι! Η θεωρία του Μαρτίνωφ δεν ήταν σφαλερή γιατί μιλούσε για στάδια, ήταν σφαλερή γιατί υποστήριζε πως το προλεταριάτο μπορεί, αυθόρμητα, να ανέβει όλη τη σκάλα που φέρνει στη σοσιαλιστική συνείδηση, μόνο με τις δικές του δυνάμεις.
Σαν αυθόρμητο πρέπει να εννοούμε το επίπεδο της συνείδησης και της δράσης μιας καταπιεζόμενης τάξης σε μια δοσμένη ιστορική περίοδο που καθορίζεται από το σύνολο των παραγόντων που διαμορφώνουν την κοινωνική της συμπεριφορά. Το αυθόρμητο των εργατών είναι επομένως το αποτέλεσμα που προέρχεται σε μια δοσμένη στιγμή από την ιδεολογική επίδραση της αστικής τάξης, την επίδραση των επαναστατικών ιδεών, την παρουσία λίγο-πολύ ισχυρών εργατικών ρεβιζιονιστικών οργανώσεων, από αντικειμενικούς παράγοντες όπως η πορεία του παραγωγικού κύκλου, οι συνθήκες του εργοστασίου, το επίπεδο και η πορεία των μεροκάματων, κλπ. Μπορούμε να πούμε για παράδειγμα πως αυθόρμητα οι εργάτες στις χώρες που για δεκαετίες το οργανωμένο εργατικό κίνημα κυριαρχούνταν από το σταλινισμό είχαν μια ισχυρή κλίση να αφήνουν την κηδεμονία των συμφερόντων τους στις αποφάσεις ενός μηχανισμού. Δηλαδή, η αποδοχή μιας τέτοιας υποκατάστασης είναι ένα από τα χαρακτηριστικά που παίρνει το αυθόρμητο των εργατών σε τέτοιες χώρες. Το αυθόρμητο, επομένως, δεν είναι κάτι το σταθερό, το καθορισμένο μια και καλή. Και ο Λένιν πράγματι το κατανοεί όταν αποδίδει στο κόμμα, στον ενεργό συνειδητό ρόλο των αγωνιστών, δηλαδή στη στιγμή της συνειδητής επέμβασης, έναν αποφασιστικό ρόλο.
Έννοια απόλυτα διαφορετική από το αυθόρμητο είναι ο "αυθορμητισμός" δηλαδή η θεωρητικοποίηση από τη μεριά των διανοούμενων της δυνατότητας της εργατικής τάξης να τα κάνει όλα με μόνες τις δικές της δυνάμεις, και ο Λένιν επιμένει ότι ήταν πράγματι διανοουμενίστικα στοιχεία και όχι προλετάριοι αυτοί που υποκλίνονταν πάντα μπροστά στον εργάτη.
Ο ρόλος της πολιτικής πρωτοπορίας του προλεταριάτου
Ο ιδιαίτερος ρόλος της πολιτικής πρωτοπορίας του προλεταριάτου δεν καταργείται για το Λένιν ακόμα και μετά την κατάκτηση της εξουσίας από τη μεριά του προλεταριάτου και για όλη την ιστορική περίοδο από την καταστροφή του αστικού κρατικού μηχανισμού μέχρι την οικοδόμηση της κομμουνιστικής κοινωνίας. Ας φανταστούμε μια φάση όπου η αστική τάξη διαθέτει ακόμα ισχυρά ιδεολογικά και υλικά μέσα για να προσπαθήσει να διατηρήσει την κυριαρχία της. Οι οικονομιστές, οι αυθορμητιστές όλων των ειδών, όντας πρωτόγονοι, που πηγαίνουν στην ταξική πάλη μόνο με μπαστούνι, ενώ ο αντίπαλος διαθέτει πολλά άλλα όπλα, μπορούν να έχουν επιτυχίες στη φάση που οι ίδιοι οι εργάτες είναι "πρωτόγονοι" και όταν ακόμα δεν έχουν αρχίσει οι "σοβαρές επιχειρήσεις". Συνέβη στη Ρωσία προς το τέλος του περασμένου αιώνα, επαναλαμβάνεται το ίδιο πράμα σε άλλες εποχές και σε άλλες χώρες, στις οποίες, παρ' όλα τα πλεονεκτήματα από τη μεγαλύτερη μορφωτική προετοιμασία των μαζών και από την υψηλή ανάπτυξη της τεχνολογίας και της οργάνωσης της δουλειάς, το επίπεδο συνείδησης των μαζών επηρεάζεται φανερά αρνητικά από την επίδραση που η αστική τάξη ασκεί άμεσα με το οπλοστάσιο των μαζικών μέσων ενημέρωσης και έμμεσα με τη χρησιμοποίηση των οργανώσεων που καθοδηγούνται από τους ρεβιζιονιστές.
Αλλά αυτές οι συνθήκες που επιτρέπουν την αρχική επιτυχία των αυθορμητιστών εξαφανίζεται και μάλιστα πολύ γρήγορα στο μέτρο που η οικονομική πάλη αρχίζει πραγματικά να ξετυλίγεται και επομένως να υπάρχει ανάγκη να υπάρχει ανάγκη να εξεταστούν τα προβλήματα της ταξικής πάλης στο πολιτικό και θεωρητικό πεδίο. Σ' αυτό το σημείο οι πιο συνειδητοί εργάτες αντιλαμβάνονται πως οι αυθορμητιστές δεν ξέρουν να δίνουν λύσεις σε προβλήματα αυτής της φύσης και ότι δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να λένε μεγαλόφωνα προπαγανδιστικά σλόγκαν που εκθειάζουν στερεότυπα την εργατική μαχητικότητα.
Οι ομαδούλες που ο Λένιν θέλει να μεταβάλει ριζικά ώστε να γίνουν συστατικά μέρη του αληθινού κόμματος της εργατικής τάξης ήταν, πριν από το Τι να κάνουμε; τελείως ακατάλληλες για τα παραπάνω καθήκοντα. Να πώς ο μεγάλος μπολσεβίκος έβλεπε το πρωτότυπο εκείνων των ομάδων:
"Πάρτε τον τύπο της σοσιαλδημοκρατικής ομάδας που εδώ και μερικά χρόνια είναι πιο διαδεδομένος και κοιτάξτε τον στην πράξη. Αυτός έχει 'δεσμούς με τους εργάτες' και περιορίζεται σ' αυτό, δημοσιεύοντας φυλλάδες όπου μαστιγώνει τις αυθαιρεσίες που γίνονται στα εργοστάσια, τη μεροληπτικότητα της κυβέρνησης υπέρ των καπιταλιστών και την αστυνομική βία. Στις συναντήσεις με τους εργάτες η συζήτηση συνήθως δεν απομακρύνεται σχεδόν από αυτά τα ζητήματα. Οι συζητήσεις και οι συνδιασκέψεις για την ιστορία του επαναστατικού κινήματος, για την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της κυβέρνησής μας, για την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας και της Ευρώπης, για την κατάσταση της μιας ή της άλλης τάξης της σύγχρονης κοινωνίας, κλπ., είναι σπανιότητες και κανένας δεν σκέπτεται να σταθεροποιήσει και να αναπτύξει συστηματικά δεσμούς με τις άλλες κοινωνικές τάξεις".
Έτσι βγαίνει το τυπικό διάγραμμα των αγωνιστών παρόμοιων ομάδων. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων "μοιάζουν πολύ περισσότερο με το γραμματέα ενός οποιουδήποτε συνδικάτου παρά με έναν πολιτικό σοσιαλιστικό καθοδηγητή". Αυτός ο τελευταίος αντίθετα, οφείλει να είναι ο τυπικός "λαϊκός αρχηγός που ξέρει να αντιδρά ενάντια σε κάθε εκδήλωση αυθαιρεσίας ή καταπίεσης, οπουδήποτε αυτή εκδηλώνεται, οποιαδήποτε είναι η τάξη ή η κοινωνική κατηγορία που υποφέρει απ' αυτήν, ξέρει να γενικεύει όλα αυτά τα γεγονότα και να βγάζει απ' αυτά μια ολοκληρωμένη εικόνα της αστυνομικής βίας ή της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Ξέρει, τέλος, να εκμεταλλεύεται την παραμικρή ευκαιρία για να εκθέτει μπροστά σε όλους τις σοσιαλιστικές του πεποιθήσεις και τις δημοκρατικές του διεκδικήσεις, για να εξηγεί σε όλους την ιστορική παγκόσμια σημασία της απελευθερωτικής πάλης του προλεταριάτου".
Ρήξη με τον οπορτουνισμό στα οργανωτικά ζητήματα
Το συνέδριο του 1903, αυτό που θα φέρει στη διάσπαση με τους Μενσεβίκους, είναι μια στιγμή αποφασιστικής αξίας για να για να κατανοήσουμε τη λενινιστική αντίληψη για το κόμμα. Σ' αυτό ο Λένιν αρχίζει την πάλη ενάντια "στον οπορτουνισμό στα οργανωτικά ζητήματα". Ο Άξελροντ, ένας από τους έξι ιδρυτές της Ίσκρα, σε ένα γράμμα του στον Κάουτσκι με ημερομηνία 4 Ιούνη 1904, εκδήλωνε την έκπληξή του γράφοντας: "Με το φτωχό μου μυαλό δεν είμαι σε θέση να καταλάβω τι πράμα είναι πάλι αυτό 'ο οπορτουνισμός στα οργανωτικά ζητήματα', που μπήκε στο χορό σαν κάτι αυτόνομο, χωρίς κανένα οργανωτικό δεσμό με θέματα προγράμματος και τακτικής".
Ήδη στο Τι να κάνουμε; που παρ' όλ' αυτά δεν είχε δημιουργήσει αντιρρήσεις στους μελλοντικούς μενσεβίκους, ο Λένιν είχε καθορίσει πως "η οργάνωση των επαναστατών πρέπει να περιέχει πρωταρχικά και κύρια ανθρώπους που επάγγελμά τους να είναι η επαναστατική δράση". Δεν θα 'πρεπε λοιπόν να προκαλέσει έκπληξη η αυστηρή θέση που υποστήριζε στο συνέδριο πάνω στο ζήτημα του ποιος, στη βάση του καταστατικού, μπορούσε να θεωρηθεί μέλος του κόμματος. Ο Μάρτωφ, που μέχρι τις παραμονές στάθηκε ίσως ο πιο στενός σύντροφος του Λένιν, αντιτάχθηκε στην ξεκάθαρη οριοθέτηση του κόμματος, στον με ακρίβεια διαχωρισμό ανάμεσα σε κόμμα και τάξη, ανάμεσα σε κομματική οργάνωση, σε μαζική οργάνωση και σε κίνημα. Αυτός ήθελε να θεωρείται μέλος του κόμματος όποιος έπαιρνε μέρος σε μια απεργία βοηθούσε κατά κάποιο τρόπο το ΣΔΕΚΡ. Ο Λένιν αντίθετα, διατυπώνει το πρώτο άρθρο του καταστατικού με τον παρακάτω τρόπο: "Θεωρείται μέλος του κόμματος όποιος αναγνωρίζει το πρόγραμμά του και υποστηρίζει το κόμμα είτε με υλικά μέσα είτε συμμετέχοντας προσωπικά σε μία από τις οργανώσεις του".
Επαγγελματίες επαναστάτες, αληθινοί αγωνιστές, πειθαρχημένοι και όχι φλύαροι, συνειδητή πρωτοπορία, ριζωμένη στην τάξη και ικανή να την κατευθύνει. Αυτά είναι τα σημεία που σήμερα ισχύουν όπως τότε στα λόγια του Λένιν. Ο βαθμός συνωμοτικότητας και άλλες αξιολογήσεις πιο στενά δεμένες με την κατάσταση της τσαρικής ρωσίας δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνάμε το κεντρικό σημείο των λόγων του Λένιν στην υπεράσπιση της θέσης του ενάντια στον "οπορτουνισμό στα οργανωτικά ζητήματα": τα μέλη του κόμματος δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να είναι "φλύαροι", δηλαδή επαναστάτες στα λόγια, αλλά αγωνιστές που δεν περιορίζονται να παίρνουν μέρος στο κίνημα από καιρό σε καιρό, όταν έχουν διάθεση, "να πηγαίνουν στις συγκεντρώσεις τις ελεύθερες βραδιές", όπως αναφέρει σε άλλα γραπτά. Τα μέλη του κόμματος πρέπει να ενσαρκώνουν ό,τι καλύτερο, πιο προωθημένο, πιο υγιές, πιο συνειδητό και πιο τίμιο υπάρχει στην εργατική τάξη. Αλλά για να μην πέσουν σε λάθη αξιολόγησης, για να μην ξεπέσουν στην παρέκκλιση του Μπορντίγκα σύμφωνα με την οποία το κόμμα είναι ένα ξεχωριστό σώμα και όχι το πιο προωθημένο μέρος της εργατικής τάξης, πρέπει να μη μας διαφεύγει αυτό που ο Λένιν έγραψε για να ξεκαθαρίσει τη "βασική προϋπόθεση" που επιτρέπει τη δημιουργία του νέου κόμματος του επαναστατικού προλεταριάτου, της οργάνωσης των επαγγελματιών επαναστατών.
Η αντίθεση με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ για το κόμμα
Για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ ο οπορτουνισμός είναι "ένα προϊόν του εργατικού κινήματος" , είναι "μια αναπόφευκτη φάση ανάπτυξής του", είναι "σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα των αναπόφευκτων ταλαντεύσεων και προσπαθειών, μέσα στις οποίες η σοσιαλιστική δράση ανοίγει το δρόμο της σε ένα πεδίο διαφορετικό από οποιοδήποτε άλλο".
Για το Λένιν, όπως και για το Μαρξ, ο οπορτουνισμός είναι αντίθετα το αποτέλεσμα της ιδεολογικής αστικής επίδρασης μέσα στο προλεταριάτο, επίδραση που απλώνεται από τη δράση των διεφθαρμένων ηγετών ή των διανοούμενων που ποτέ δεν πέρασαν από την άλλη μεριά του φράχτη, αλλά παρ' όλ' αυτά αναπτύσσουν μια καθοριστική αρνητική δράση ενάντια στην οποία χρειάζονται ειδικά φάρμακα. Αλλά από την αντίληψη που έχει η Λούξεμπουργκ για τον οπορτουνισμό βγαίνει η άρνηση της αποδοχής τέτοιων φαρμάκων. Η εργατική τάξη πρέπει να αφεθεί ελεύθερη να κάνει λάθη, να πέσει στην παγίδα αυτών που ο ντε Λεόν ονομάζει "πράκτορες της αστικής τάξης μέσα στο προλεταριάτο" γιατί, όπως υποστηρίζει η Λούξεμπουργκ, "τα λάθη που γίνονται από ένα εργατικό κίνημα πραγματικά επαναστατικό είναι ιστορικά απόλυτα πιο γόνιμα και πιο πολύτιμα από το αλάθητο της καλύτερης κεντρικής επιτροπής".
Στην ουσία η απόκτηση της σοσιαλιστικής συνείδησης είναι για τη Λούξεμπουργκ μια αυθόρμητη διαδικασία που αναπτύσσεται με ζιγκ-ζαγκ σταματώντας μερικές φορές στον οπορτουνιστικό βάλτο, αλλά μετά παίρνοντας ξανά το δρόμο της. Να σπρωχτεί προς το σωστό δρόμο θα μπορούσε από έναν αντικειμενικό παράγοντα: από την αναπόφευκτη καταστροφική κρίση του καπιταλισμού, οφειλόμενη στην όξυνση της αντίθεσης ανάμεσα στην ανάπτυξη των παραγωγικών μέσων και σχέσεων ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής.
Για το Λένιν τα πράγματα δεν είναι έτσι. Για το Λένιν δεν υπάρχει τίποτα μοιραίο, αντικειμενικά αναπόφευκτο. Μια οικονομική κρίση, ακόμα και καταστροφικού τύπου, μπορεί να κλείσει με μια επανάσταση, αλλά μπορεί να καταλήξει και σε έναν ενδοϊμπεριαλιστικό πόλεμο ή μια προληπτική αντεπανάσταση. Για το Λένιν η αστική τάξη έχει πάντα μία διέξοδο, βρίσκει πάντα τον τρόπο να φορτώσει στο προλεταριάτο και τους άλλους εκμεταλλευόμενους τα επακόλουθα οποιασδήποτε οικονομικής κρίσης, όταν βρίσκεται μπροστά σε ένα προλεταριάτο που στην πάλη είναι δίχως επαναστατική καθοδήγηση και μια γερή οργάνωση. Για το Λένιν ο οπορτουνισμός δεν είναι μια παιδική αρρώστια του εργατικού κινήματος, μια αναπόφευκτη φάση της ανάπτυξης του κινήματος, αλλά βασικά το αποτέλεσμα της καθοδηγημένης, με ειδικά ιδεολογικά και πολιτικά μέσα, δράσης του ταξικού αντιπάλου.
Από αυτά βγαίνει το συμπέρασμα ότι ενώ για το Λένιν η πάλη ενάντια στον οπορτουνισμό πρέπει να διεξάγεται και στο οργανωτικό πεδίο, για τη Λούξεμπουργκ μια τέτοια προσπάθεια είναι επικίνδυνη στο βαθμό που θα μπορούσε να καθυστερήσει τη διαδικασία ανάπτυξης της ταξικής συνείδησης προς τη σοσιαλιστική συνείδηση.
Η έκρηξη της επανάστασης στη Ρωσία και η κρίση στη Γερμανία στα 1917 και 1918 αντίστοιχα ανέλαβαν να αποδείξουν σε ποιον βρισκόταν το δίκιο. Η στέρεα οργάνωση των μπολσεβίκων θα καταφέρει να εκπληρώσει τα καθήκοντά της με το να ξέρει να προχωρήσει όποτε πρέπει και να οπισθοχωρεί όταν χρειάζεται. Η ελαστική οργάνωση των σπαρτακιστών, ξαφνιασμένη από το ξεσήκωμα των μαζών όταν ήταν ακόμη κομμάτι του κόμματος του Κάουτσκι, δε θα 'ναι ικανή να υπερασπίσει τη ζωή των αρχηγών της και θα υποστεί τη μια ήττα μετά την άλλη, παρ' όλη την "ορμή" των μαζών.
Η ενοποίηση με τους μενσεβίκους
Το κόμμα του Λένιν δημιουργήθηκε το 1903. Αλλά από αυτή την ημερομηνία και πέρα ατόνησε και ξαναδημιουργήθηκε αρκετές φορές. Η ιστορία του είναι μια ιστορία μόχθου που οι διαστρεβλώσεις των "Σύντομων Μαθημάτων" σταλινικής μνήμης την αγνοούν με σκοπό να ενισχύσουν το μύθο ενός κόμματος που ήταν πάντα το ίδιο, αδιάβρωτο, πηγή αιωνίου φωτός.
Στην πραγματικότητα το λενινιστικό κόμμα γνώρισε ανάμεσα στο 1903 και στο 1912 (Συνδιάσκεψη της Πράγας) μια σειρά ταλαντεύσεων, μετασχηματισμών, σκληρής φραξιονιστικής πάλης ενάντια στις δεξιές και αριστερές παρεκκλίσεις. Τόσο που μόνο το 1912 μπορούμε να μιλάμε για οριστική ρήξη ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους (αν και ούτε αυτό είναι ακριβές γιατί η διάσπαση του 1912 περνούσε ανάμεσα στις γραμμές και των μεν και των δε).
Επίσης, μπορούμε να πούμε ότι τα βάσανα του κόμματος τελείωσαν προσωρινά, από την άποψη της δημιουργίας της ηγετικής ομάδας της επανάστασης, με την προσχώρηση στο κόμμα της τροτσκιστικής ομάδας που ήταν λίγοι αριθμητικά, αλλά ποιοτικά ανεβασμένοι, μετά την αλλαγή γραμμής που επεξεργάστηκε το 1917 ο Λένιν με τις "Θέσεις του Απρίλη" και μετά από την αυτοκριτική του Τρότσκι.
Οι σχέσεις ανάμεσα στο Λένιν και τους μενσεβίκους ήταν εξαιρετικά οξυμένες ανάμεσα στο 1903 και τα μέσα του 1905. Αλλά όταν ξέσπασε η επανάσταση τον Οκτώβρη του 1905 ήταν ακριβώς ο Λένιν που έτεινε το χέρι στον Πλεχάνωφ με ένα μεγάλο γράμμα στο οποίο έλεγε ότι ήταν πεισμένος πως "οι αμφιβολίες γύρω από την αναγκαιότητα της ενοποίησης της σοσιαλδημοκρατίας είναι οριστικά άχρηστη" γιατί "οι συνθήκες αυτή τη στιγμή είναι εξαιρετικά ευνοϊκές για την πραγματοποίησή της".
Από την άλλη μεριά πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο Λένιν τότε νόμιζε ακόμη ότι η αστικοδημοκρατική επανάσταση στη Ρωσία θα χωριζόταν από τη σοσιαλιστική επανάσταση από ένα σημαντικό χρονικό διάστημα. Μόνο το 1917 στα πλαίσια μιας παγκόσμιας αντίληψης της προλεταριακής επανάστασης θα προσανατολιστεί προς το σπάσιμο του αδύναμου κρίκου της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας και άρα στο άμεσο πέρασμα από την αστικοδημοκρατική επανάσταση στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Το 1905 δεν υπήρχαν διαφωνίες ανάμεσα σε μπολσεβίκους και μενσεβίκους πάνω στο βασικό ζήτημα, δηλαδή τη φύση της επανάστασης: ο οπορτουνισμός των τελευταίων, εκδηλώνονταν απλώς με το γεγονός ότι αρνιόταν το βασικό μέρος της λενινιστικής σκέψης, δεν δεχόντουσαν δηλαδή ότι έπρεπε η "δικτατορία των εργατών και των αγροτών" να κρατήσει τα ηνία της αστικοδημοκρατικής επανάστασης.
Σ' αυτή την κατάσταση ο Λένιν πίστεψε ότι έπρεπε να επιδιωχθεί η ενοποίηση όχι γιατί είχε ξεπεράσει τις βασικές αιτίες τις αποστροφής για μεγάλο μέρος των μενσεβίκων (που παρουσιάζανε διάφορες παραλλαγές), αλλά γιατί από τη μια μεριά έλπιζε ότι η νέα γενιά αγωνιστών θα έκανε να θριαμβεύσουν οι σωστές επαναστατικές θέσεις κι από την άλλη, ήταν περισσότερο από ποτέ ευαίσθητος στο γεγονός ότι οι μάζες μαθαίνουν πρώτα απ' όλα όχι από τα βιβλία και από τα λόγια, αλλά από την άμεση εμπειρία τους.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου