Tο πραξικόπημα Kορνίλοφ. O Λένιν διδάσκει Eνιαίο Mέτωπο

H πιο κρίσιμη στιγμή της Eπανάστασης ήταν τον Aύγουστο του 1917, όταν υψώθηκε ανοιχτά η απειλή της αντεπανάστασης. Tα σοβιέτ βγήκαν νικητές χάρη στην τακτική των Mπολσεβίκων, εξηγεί ο Nίκος Λούντος.

Τα “Ιουλιανά” είχαν δυσκολέψει πάρα πολύ την κατάσταση στη Ρωσία. Στις αρχές Ιούλη είχε ξεσπάσει μια ένοπλη εξέγερση στην Πετρούπολη που απείλησε να ρίξει την Προσωρινή Κυβέρνηση. Όμως ήταν μια ανεξέλεγκτη και ασχεδίαστη έφοδος, περιορισμένη στην πρωτεύουσα, που κατέληξε να βγάλει τη δεξιά από το περιθώριο. Τον Ιούλη ένα κύμα καταστολής είχε σαρώσει τη χώρα, πολλοί επαναστάτες ρίχτηκαν στη φυλακή ή αναγκάζονταν να κρύβονται.

Ο ρόλος των σοβιέτ κινδύνευε να γίνει διακοσμητικός και η προσωρινή κυβέρνηση ένιωθε άνετα να ανοίγει ανοιχτό διάλογο με τους νοσταλγούς του Τσάρου. Η αντίδραση οργάνωνε την αντεπίθεσή της με όπλο την απειλή “η Πατρίδα κινδυνεύει”. Οι ήττες του ρώσικου στρατού στο μέτωπο πρόσφεραν σοβαρά επιχειρήματα σ' αυτήν την τρομοκρατία. Το φταίξιμο πέφτει στους Μπολσεβίκους, στους φαντάρους που δεν πολεμάνε αλλά έχουν μπλέξει στην “πολιτική”, στην “αναρχία” που επικρατεί στην Πετρούπολη, στα σοβιέτ που δεν αφήνουν το κράτος να λειτουργήσει. Ο Λένιν και πολλά στελέχη της ηγεσίας των Μπολσεβίκων κρύβονταν από φόβο σύλληψης και άμεσης εκτέλεσης. Ιδιαίτερα απέναντι στον Λένιν είχε ξεκινήσει μια μαύρη εκστρατεία λάσπης ότι είναι “γερμανός πράκτορας”.

Στην πράξη όμως, πέρα από αυτή την ιδεολογική αντεπίθεση, οι δυνάμεις της αντεπανάστασης δεν είχαν ενισχυθεί. Πολλοί περισσότεροι εργάτες και αγρότες είχαν βγει οπλισμένοι από την εξέγερση του Ιούλη και οι στρατιώτες συνέχιζαν να μην υπακούν τους στρατηγούς τους. Έτσι όλο και πιο πολύ στους κύκλους της άρχουσας τάξης συζητιέται η δυνατότητα μιας δικτατορίας που θα διαλύσει τα σοβιέτ και θα επιβάλει την “τάξη”. Ο στρατηγός Κορνίλοφ θεωρείται από πολλούς ιδανικός για το ρόλο του “σωτήρα-δικτάτορα”.

Η προσωρινή κυβέρνηση έχει φαινομενικά αλλάξει προς τα αριστερότερα. Στη θέση του πρωθυπουργού δεν είναι πλέον ο πρίγκιπας Λβοφ, του αστικού κόμματος των Καντέ, αλλά ο δικηγόρος Κερένσκι, μέλος των Τρουντοβίκι (ένα παρακλάδι των Eσέρων). Στην πραγματικότητα οι Μενσεβίκοι και οι Σοσιαλεπαναστάτες έχουν κατρακυλήσει ακόμα περισσότερο προς τα δεξιά. Ο Κερένσκι έλπιζε πως καθώς η πόλωση ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και τη Δεξιά βάθαινε όλο και πιο πολύ, θα μπορούσε στη θέση του πρωθυπουργού να κυβερνάει ανενόχλητος ισορροπώντας ανάμεσά τους. Στις 12 Αυγούστου συγκάλεσε μια Κρατική Διάσκεψη με αντιπροσώπους από όλα τα πολιτικά ρεύματα, τα επαγγέλματα και τις κοινωνικές τάξεις στη Μόσχα, για να προβάλει ότι υπάρχει συναίνεση για την πολιτική της κυβέρνησης.

Η Κρατική Διάσκεψη ήταν ένα σκέτο θέατρο. Έγινε στη Μόσχα, γιατί η Πετρούπόλη περέμενε απαγορευμένη πόλη για τους μεγαλοκαπιταλιστές και τους στρατηγούς. Οι Μπολσεβίκοι όχι μόνο μποϊκοτάρησαν τη Διάσκεψη αλλά οργάνωσαν γενική απεργία η οποία είχε καθολική επιτυχία. Η δύναμη της εργατικής τάξης κυνηγούσε την άρχουσα τάξη όσο ανατολικά και να προσπαθούσε να στήσει τις μαζώξεις της. Τραμ, εστιατόρια και καφενεία παρέμειναν κλειστά και χάλασαν όποιο πανηγυρικό χαρακτήρα μπορούσε να έχει η Διάσκεψη. Μέσα στην αίθουσα, δύο ήταν οι “πρωταγωνιστές”. Από τη μια μεριά ο Κερένσκι που προσπαθούσε να πείσει την Αριστερά ότι μπορεί να υπερασπίσει τη Δημοκρατία απέναντι σε κίνδυνο πραξικοπήματος. Την ίδια ώρα προσπαθούσε να πείσει τη Δεξιά ότι αποτελεί εγγύηση απέναντι στον μπολσεβίκικο “κίνδυνο”. Ο δεύτερος πρωταγωνιστής ήταν ο στρατηγός Κορνίλοφ. Και ο Κορνίλοφ υποσχόταν ότι θα σώσει τη Δημοκρατία, αλλά με πιο “τσεκουράτο” τρόπο, διαλύοντας τα σοβιέτ και όλες τις κατακτήσεις που πέτυχαν οι εργάτες με την επανάσταση του Φλεβάρη. 

Ο Κορνίλοφ απειλούσε ότι σε λίγες μέρες η Ρίγα θα πέσει στα χέρια των Γερμανών.

Οι εργάτες ήξεραν ήδη ότι πολλοί στρατηγοί ήθελαν την πτώση της Ρίγας. Ήξεραν ότι στους κόλπους των στρατηγών συζητιόταν ακόμα και η κατάληψη της Πετρούπολης από τους Γερμανούς. Ο γερμανικός στρατός θα κατέστειλε την επανάσταση και οι στρατηγοί θα επέβαλαν τη δικτατορία τους στην υπόλοιπη Ρωσία για να σώσουν τον ρώσικο καπιταλισμό.

Η Ρίγα όντως έπεσε στις 21 Αυγούστου. Για την άρχουσα τάξη ήταν σήμα ότι η λύση Κορνίλοφ ήταν αναγκαία. Ήδη από τις 19 Αυγούστου ο Κορνίλοφ έχει στείλει μήνυμα στον Κερένσκι με το οποίο του ζητάει να του παραδώσει τον έλεγχο της Πετρούπολης. Ο Κερένσκι έπαιζε με την ιδέα να επιτρέψει στον Κορνίλοφ να επιβάλει δικτατορία στην Πετρούπολη και ο Κορνίλοφ άρχισε να οργανώνει στρατιωτικές δυνάμεις για να εισβάλει στην πρωτεύουσα. Όσο όμως το σχέδιο δικτατορίας προχωρούσε, τόσο ο Κερένσκι έβλεπε την πιθανότητα να πέσει και ο ίδιος θύμα αυτής της δικτατορίας. Στις 27 Αυγούστου καθαίρεσε τον Κορνίλοφ από αρχιστράτηγο, μια κίνηση που με τίποτα δεν μπορούσε να σταματήσει το πραξικόπημα.

Οι πολιτικές πρωτοβουλίες που πήραν οι Μπολσεβίκοι εκείνες τις κρίσιμες μέρες ήταν αυτές που καθόρισαν την παταγώδη αποτυχία του πραξικοπήματος και άνοιξαν το δρόμο για τη νίκη της επανάστασης του Οκτώβρη. Η τακτική που πρότεινε ο Λένιν και ακολουθήθηκε στα τέλη Αυγούστου είναι τεράστιο πολιτικό μάθημα μέχρι σήμερα και αξίζει την προσοχή μας.

Υπήρχαν δύο δυνατοί κίνδυνοι στην αντίδραση των μπολσεβίκων απέναντι στο πραξικόπημα. Ο ένας ήταν να υποτιμήσουν την απειλή και να πουν “Τι Κορνίλοφ, τι Κερένσκι”. Εξάλλου ήταν η “αριστερή” κυβέρνηση Κερένσκι που είχε βάλει στο στόχαστρό της τους Μπολσεβίκους, τους είχε οδηγήσει σε μισοπαρανομία και έδινε τροφή στην εκστρατεία ότι ο Λένιν ήταν πράκτορας των Γερμανών. Θα μπορούσε κανείς να πει “πόσο χειρότερος είναι ο Κορνίλοφ”; Ο αντίθετος κίνδυνος που είχε και πιο πολλούς υποστηρικτές ήταν να εγκαταλειφθεί κάθε αγώνας ενάντια στον Κερένσκι, και οι Μπολσεβίκοι να διαθέσουν τις δυνάμεις τους στην υπηρεσία της κυβέρνησης απέναντι στην απειλή του Κορνίλοφ.

Ο Λένιν ανέλαβε να στρίψει για ακόμα μια φορά την κατεύθυνση των Μπολσεβίκων, εξηγώντας στα μέλη του κόμματος ότι το δίλημμα “ή με τον Κερένσκι ή με τον Κορνίλοφ” δεν είναι πραγματικό. “Θα ακολουθήσουμε τον πλάγιο δρόμο”, έλεγε χαρακτηριστικά. Ξεκαθάριζε πρώτα απ' όλα ότι δεν μπορούν να υπάρξουν ίσες αποστάσεις ανάμεσα στον Κερένσκι και τον Κορνίλοφ. Προείχε η αντιμετώπιση του Κορνίλοφ, ήταν ζήτημα επιβίωσης της επανάστασης. Όμως ο πόλεμος ενάντια στον Κορνίλοφ δεν έπρεπε να είναι άμυνα αλλά επίθεση και μάλιστα διπλή επίθεση τόσο ενάντια στον Κορνίλοφ όσο και ενάντια στον Κερένσκι.

Ας το πούμε πιο απλά, χρησιμοποιώντας τα λόγια του Λένιν. “Ο τρόπος του πολέμου ενάντια στον Κορνίλοφ πρέπει να γίνει με επαναστατικό τρόπο. Να βάλουμε τις μάζες μέσα, να τις ξεσηκώσουμε, να τις διεγείρουμε (ο Κερένσκι φοβάται τις μάζες, φοβάται τους ανθρώπους)”. Το ζήτημα συνεπώς ήταν να μπουν οι μάζες στη μάχη ενάντια στον Κορνίλοφ και μέσα από αυτή τη μάχη να βγουν συμπεράσματα για το τι ρόλο παίζει ο Κερένσκι. “Δεν θα ανατρέψουμε τον Κερένσκι αυτή τη στιγμή. Θα προσεγγίσουμε το καθήκον της πάλης εναντίον του με διαφορετικό τρόπο, δηλαδή θα τονίσουμε στον κόσμο που παλεύει εναντίον του Κορνίλοφ, τις αδυναμίες και τις ταλαντεύσεις του Κερένσκι.”

Πώς όμως θα γινόταν ξεκάθαρες αυτές οι αδυναμίες του Κερένσκι; Ο συγκεκριμένος τρόπος που πρότεινε ο Λένιν ήταν οι Μπολσεβίκοι να μπουν με όλη τους την όρεξη στην προετοιμασία της μάχης με τον Κορνίλοφ και να προβάλλουν επιμέρους αιτήματα, συγκεκριμένες κινήσεις με τις οποίες μπορεί να ηττηθεί το πραξικόπημα. Αυτά τα βήματα ήταν που θα αποκάλυπταν πως ο Κερένσκι ούτε θέλει, ούτε μπορεί να παλέψει. Για παράδειγμα, λέει ο Λένιν: “οπλίστε τους εργάτες της Πετρούπολης, καλέστε στην Πετρούπολη τα στρατεύματα από την Κροστάνδη, το Βάιμποργκ, το Ελσίνκι, διαλύστε τη Δούμα, συλλάβετε τον Ροτζιάνκο, νομιμοποιήστε τη μεταβίβαση των μεγάλων κτημάτων στους αγρότες, καθιερώστε εργατικό έλεγχο στην τροφοδοσία στα εργοστάσια κλπ κλπ. Πρέπει να παρουσιάσουμε αυτά τα αιτήματα όχι μόνο στον Κερένσκι -και όχι τόσο στον Κερένσκι- όσο στους εργάτες, τους στρατιώτες, τους αγρότες που συμπαρασύρθηκαν από ενθουσιασμό στην υπόθεση του αγώνα κατά του Κορνίλοφ. Πρέπει να διατηρήσουμε τον ενθουσιασμό τους, να τους ενθαρρύνουμε να αντιμετωπίσουν τους στρατηγούς και αξιωματικούς που έχουν κινηθεί υπέρ του Κορνίλοφ, να τους παρακινήσουμε να αξιώσουν την άμεση μεταφορά της γης στους αγρότες, να τους προτείνουμε ότι είναι αναγκαίο να συλληφθούν οι Ροτζιάνκο και Μιλιούκοφ, να διαλυθεί η Δούμα, να κλείσει η Ρετς και οι άλλες αστικές εφημερίδες και να αρχίσουν έρευνες εναντίον τους. Οι “αριστεροί” Εσέροι πρέπει ιδιαίτερα να παρακινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση”.

Ήταν μια τακτική που μετέπειτα οι Μπολσεβίκοι ονόμασαν “Ενιαίο Μέτωπο”. Οι μπολσεβίκοι διάλεγαν να παλεύουν μαζί με όλους τους εργάτες που ήθελαν να σταματήσουν τον Κορνίλοφ. Αλλά δεν έμεναν εκεί. Άνοιγαν δρόμους βάζοντας αιτήματα απέναντι στην κυβέρνηση, χωρίς ποτέ να κρύβουν ότι μετά τον Κορνίλοφ έρχεται η σειρά του Κερένσκι, η σειρά των εργατών να καταλάβουν την εξουσία.

Το πιο σημαντικό αίτημα ήταν ο εξοπλισμός των εργατών. Ήταν ολοφάνερο ότι αν μπορούσε κανείς να υπερασπιστεί την Πετρούπολη ήταν οι εργάτες με όπλα στα χέρια. Κάτι που φυσικά τρομοκρατούσε τον Κερένσκι. Όμως τα στρατεύματα του Κορνίλοφ βρίσκονταν καθ' οδόν. Ο Τύπος και όλα τα άλλα φερέφωνα της Δεξιάς έκαναν ό,τι μπορούσαν για να φουσκώσουν περισσότερο την απειλή για να ρίξουν το ηθικό των εργατών. Υποτίθεται ότι διεξαγόταν μια επέλαση. Το αποτέλεσμα όμως ήταν ότι ακόμα και οι πιο συντηρητικοί ρεφορμιστές ήταν έτοιμοι να αποδεχθούν κάποιες από τις προτάσεις των Μπολσεβίκων. Κινδύνευε η ίδια τους η ζωή πλέον.

Ιδρύθηκε μια Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή που ανέλαβε να οργανώσει την άμυνα της πόλης, ανεξάρτητα από την κυβέρνηση. Οι Μπολσεβίκοι πρωτοστάτησαν στην ίδρυσή της, τα μέλη του κόμματος ήταν πλειοψηφία στην Επιτροπή και πήραν καίριες θέσεις. Με τους εργάτες να ελέγχουν ξανά την πόλη, όλοι οι στρατιωτικοί της Δεξιάς που είχαν πάρει θέσεις μετά τα Ιουλιανά ξηλώθηκαν. Ολόκληρη η επαναστατημένη πρωτεύουσα περίμενε το στρατό του Κορνίλοφ με το όπλο παρά πόδα. Οπως γράφει ο μενσεβίκος Σουχάνοφ: “Εκείνη τη νύχτα, στις 28 Αυγούστου και νωρίς το πρωί, οι μπολσεβίκοι άρχισαν μια πυρετώδη δράση στις εργατικές περιοχές. Ο στρατιωτικός μηχανισμός τους οργάνωσε μαζικές συγκεντρώσεις σε όλους τους στρατώνες. Παντού δόθηκαν οδηγίες -που υπακούστηκαν- να παραμείνουν όλοι με τα όπλα παρά πόδα και να είναι έτοιμοι για προέλαση. Το Σμόλνυ περίμενε τον Κορνίλοφ με όλα του τα φώτα αναμμένα”.

Οργανώθηκαν ομάδες ένοπλων εργατών για την προστασία των γειτονιών και των εργοστάσιων. Σε κάθε γειτονιά, οι εργάτες περίμεναν σε ουρές για να ενταχθούν στην ένοπλη φρουρά και να πάρουν τουφέκια. Γίνονταν μαθήματα στο τουφέκι και τη στόχευση. Οσοι δεν πήραν όπλα, άρχισαν να ανοίγουν χαρακώματα, να στήνουν συρματοπλέγματα. Το συνδικάτο των ταχυδρομικών έστελνε αντίγραφα των στρατιωτικών επιστολών στους επαναστάτες, το συνδικάτο των οδηγών αυτοκινήτων διέθεσε τα οχήματα στην επανάσταση. Οι τυπογράφοι έβγαζαν τις επαναστατικές εφημερίδες ακόμα πιο νωρίς απ' το συνηθισμένο, για να ενημερώνεται γρήγορα ο κόσμος.

Η εξέλιξη, όπως την περιγράφει ο Τρότσκι ήταν ότι το πραξικόπημα όχι μόνο κατέρρευσε αλλά “απωθήθηκε, θρυμματίστηκε, ρουφήχτηκε από τη γη”. “Οι σιδηροδρομικοί εκείνες τις μέρες έκαναν το καθήκον τους: κατά μυστήριο λόγο τα στρατεύματα στην πορεία τους ανακάλυπταν ότι κινούνταν σε λάθος πορεία. Συντάγματα να φτάνουν σε λάθος μεραρχία. Πυροβολικό να ακολουθεί αδιέξοδο δρόμο, τα επιτελεία να μην μπορούν να επικοινωνούν με τις μονάδες τους. Ολοι οι μεγάλοι σιδηροδρομικοί σταθμοί είχαν τα δικά τους σοβιέτ, τις δικές τους επιτροπές εργατών. Οι τηλεγραφητές τούς κρατούσαν ενήμερους για όλα τα γεγονότα, κινήσεις και αλλαγές ενώ εμπόδιζαν τις διαταγές του Κορνίλοφ να μεταδοθούν. Πληροφορίες άσχημες για τους Κορνιλοφιστές έπαιρναν αμέσως έκταση, πολλαπλασιάζονταν, διασκορπίζονταν, τοιχοκολλούνταν και περνούσαν από στόμα σε στόμα. Οι μηχανικοί, οι σταθμάρχες, οι λιπαντές, έγιναν προπαγανδιστές της αντίστασης. Μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα ήταν αναγκασμένοι οι σχηματισμοί του Κορνίλοφ να προχωρήσουν ή μάλλον να καθηλωθούν”.

Κανένα στράτευμα του Κορνίλοφ δεν μπορούσε να τα βάλει με μια επαναστατημένη και εξοπλισμένη πρωτεύουσα. Πόσο μάλλον όταν είχαν συμβεί μια σειρά άλλες αλλαγές. Όλη η τρομοκρατία λόγω των Ιουλιανών είχε πάει στο πλάι. Ξαναδόθηκε η ευκαιρία για μαζικές συγκεντρώσεις, όπου βρέθηκαν και συζήτησαν μαζί εργάτες όλων των πολιτικών αποχρώσεων. Κανείς δεν μπορούσε να κατηγορήσει πλέον τους μπολσεβίκους για “πράκτορες”, καθώς ήταν αυτοί που βρίσκονταν εκεί, στην πρώτη γραμμή για την υπεράσπιση της Επανάστασης απέναντι στο πραξικόπημα. Το κλίμα φόβου έσπασε και μεταδόθηκε ακόμα και μέσα στους στράτευμα του Κορνίλοφ που δεν είχε πλέον καμιά διάθεση να πολεμήσει ενάντια στους εργάτες της Πετρούπολης. Οι Μπολσεβίκοι φαντάροι έπαιξαν ρόλο για να περάσει το κλίμα διάλυσης μέσα στο στράτευμα. Εξηγούσαν μέσα στις μονάδες το ρόλο του πραξικοπήματος και κατάφεραν να ξαναφέρουν στην καρδιά του στρατού τον διχασμό ανάμεσα σε αξιωματικούς και φαντάρους. Ηταν ο διχασμός που έβραζε στη διάρκεια του πολέμου, οδήγησε στην επανάσταση του Φλεβάρη, αλλά είχε μπει “κάτω από το χαλί” στη διάρκεια της δυαδικής εξουσίας, καθώς ακόμα και οι πιο στενοί φίλοι του Τσάρου ήταν πλέον “επαναστάτες”.

Τα αποτελέσματα της πετυχημένης εφαρμογής του ενιαίου μετώπου στη διάρκεια του πραξικοπήματος Κορνίλοφ ήταν μακροπρόθεσμα. Οι μπολσεβίκοι βγήκαν οι μεγάλοι νικητές. Δεν ήταν μόνο οι πιο θαρραλέοι και αταλάντευτοι στη μάχη ενάντια στον Κορνίλοφ, αλλά είχαν να προτείνουν ενα συγκεκριμένο σχέδιο για αυτή τη μάχη χωρίς να σπάσουν τους δεσμούς με τους υπόλοιπους εργάτες. 

Στις 31 Αυγούστου κέρδισαν την πλειοψηφία στο σοβιέτ της Πετρούπολης. Ο Τρότσκι εκλέγεται πρόεδρος του σοβιέτ, επιστρέφοντας στη θέση που είχε αναδειχθεί στην Επανάσταση του 1905. Στις 5 Σεπτέμβρη κέρδισαν την πλειοψηφία και στο Σοβιέτ της Μόσχας, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Ρωσίας, που πολιτικά όμως ήταν πιο πίσω από την Πετρούπολη. Κι αυτή ήταν μόνο η αρχή. Μέσα σε λίγες μέρες οι Μπολσεβίκοι σάρωναν παντού από τη μια άκρη της Ρωσίας ως την άλλη, σε Ευρώπη και Ασία. Στις δημοτικές εκλογές που έγιναν στη Μόσχα το Σεπτέμβρη οι μπολσεβίκοι πήραν 90%. Λίγους μόνο μήνες πριν, τον Ιούνη, οι Eσέροι είχαν πάρει 70%.

Οι επιτυχίες των Μπολσεβίκων αντανακλούν την άνοδο της αυτοπεποίθηση των εργατών. Ο Κερένσκι προσπαθεί με κόπο να αποκαταστήσει την τάξη στο στρατό. Αλλά οι στρατιώτες που είχαν πολεμήσει ενάντια στον Κορνίλοφ τώρα ένιωθαν τη δύναμη να λιντσάρουν και να ξηλώσουν όλους τους γαλονάδες που είχαν συνεργαστεί με το πραξικόπημα.

Οι Σοσιαλεπαναστάτες και οι Μενσεβίκοι παρόλα αυτά συνέχιζαν να υποστηρίζουν την κυβέρνηση Κερένσκι. Γι' αυτό και οι Μπολσεβίκοι επαναφέρουν ένα σύνθημα που οι ίδιοι είχαν εγκαταλείψει ως ανούσιο από το καλοκαίρι: "Όλη η εξουσία στα σοβιέτ”. Πλέον η πλειοψηφία στα Σοβιέτ περνάει στους Μπολσεβίκους που ζητάνε να πέσει η κυβέρνηση Κερένσκι. Τα σοβιέτ βγάζουν αποφάσεις μομφής κατά της κυβέρνησης και απαιτούν από την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ, που είχε εκλεγεί όταν την πλειοψηφία είχαν ακόμα οι ρεφορμιστές, να πάρει την εξουσία. Το τοπίο πλέον είχε ξεκαθαρίσει για να δοθεί τέλος στη δυαδική εξουσία. Όχι όμως από τη μεριά της Δεξιάς, αλλά από τη μεριά των εργατών.

εργατικη αλληλεγγυη