Αφγανιστάν: Φεουδαλική Κοινωνική Μεταρρύθμιση (1919-1929)

Χρονολόγιο του Αφγανιστάν (Μέρος 1ο)

Ατατούρκ και Αμανουλάχ

Φεουδαλική Κοινωνική Μεταρρύθμιση: Για παραπάνω από δύο αιώνες, η Ρωσία και η Αγγλία πολεμούσαν για να κερδίσουν τον έλεγχο στη  στρατηγικής σημασίας περιοχή του Αφγανιστάν. Όταν οι Σοβιετικοί ήρθαν στην εξουσία το 1917, παραιτήθηκαν από κάθε Τσαρική διεκδίκηση στο Αφγανιστάν, και μέσα σε δύο χρόνια, η Αγγλία, που έλεγχε απόλυτα τις εξωτερικές υποθέσεις του Αφγανιστάν, δεν μπόρεσε να συγκρατήσει το ξέσπασμα του έθνους για ανεξαρτησία. 

Ο Εμίρ Αμανουλάχ (μετά το 1923, Παντσά Αμανουλάχ), διάδοχος του δολοφονημένου πατέρα του, έγινε μονάρχης του Αφγανιστάν το 1919. Από τις πρώτες ενέργειες του Αμανουλάχ ήταν να εξαπολύσει πόλεμο εναντίον της Αγγλίας, που ήταν αδυνατισμένη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις Ινδικές εξεγέρσεις, τον περίφημο «Τρίτο Αγγλο-Αφγανικό Πόλεμο». Το Αφγανιστάν συμμάχησε με τη Σοβιετική Ένωση, με την υπογραφή Συμφώνου Φιλίας, πριν επιτεθεί στον Αγγλικό στρατό για να τον οδηγήσει στην υπογραφή της Συνθήκης του Ραγουαλπίντι (8 Αυγούστου 1919) και τον τερματισμό του πολέμου.

    Φανερώνοντας την επιρροή των σοσιαλιστικών ιδεών, ο Αμανουλάχ εφάρμοσε εκτεταμένες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις: θέσπισε δωρεάν υποχρεωτική βασική εκπαίδευση για όλους –συμπεριλαμβανομένων των γυναικών. Ίδρυσε σχολές επαγγελματικής κατάρτισης και τρία δευτεροβάθμια σχολεία για τα παιδιά που επιθυμούσαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους. Η διδασκαλία σ’ αυτά τα σχολεία ήταν ξενόγλωσση για την προπαρασκευή των παιδιών που επιθυμούσαν να συνεχίσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευσή τους στο εξωτερικό. Αυτά τα εκπαιδευτικά μέτρα συνάντησαν οικονομικά προβλήματα (ανεπάρκεια εκπαιδευτικών, βιβλίων, κλπ) και τη σθεναρή αντίδραση των ορθόδοξων ηγετών εξαιτίας των μικτών σχολείων.

    Σε άλλο ένα άλμα προς τ’ αριστερά, ο Αμανουλάχ έφτιαξε τον Οικογενειακό Κώδικα του 1921. Έγινε παράνομο το να παντρεύουν παιδιά και η ενδογαμία τέθηκε εκτός νόμου. Η πώληση των γυναικών μέσα στο γάμο, που θεωρούνταν σημαντική δοσοληψία για τη ζωή της φυλής μεταρρυθμίστηκε, αλλά δεν καταργήθηκε. Η τιμή της νύφης, τα έξοδα του γάμου και τα προικοσύμφωνα περιορίστηκαν. Οι χήρες δε γινόταν πια «κτήματα» της οικογένειας του συζύγου. Το 1928, η βασίλισσα Σοράγια, γυναίκα του Αμανουλάχ, έκανα την πρώτη δημόσια εμφάνισή της χωρίς φερετζέ –ήταν η πρώτη φορά που μια Αφγανή γυναίκα δοκίμασε κάτι τέτοιο. Η αφαίρεση του πέπλου είχε θεσπιστεί διά νόμου μόλις πριν, αλλά δεν ήταν υποχρεωτική.

    Η συνταγματική μοναρχία εγκαθιδρύθηκε με τη μορφή έγγραφου κώδικα νόμων, κι ο Αμανουλάχ αγωνίστηκε για να πάρει στα χέρια του τη Σαρία (τον Ισλαμικό Νόμο), που απένεμαν οι Μουσουλμάνοι δικαστές («καζί»). Αντιλαμβανόταν ότι το να απαλλαχθεί απ’ αυτούς τους νόμους ήταν αδύνατο, κι έτσι συνέταξε τους δικούς του συμβατούς προς αυτούς νόμους. Ακόμα κι έτσι, το 1924 ξέσπασε μια ανταρσία με τους Μουσουλμάνους ηγέτες να κηρύσσουν μέρη του νόμου αν-Ισλαμικά, συμπεριλαμβανομένου του ποινικού κώδικα. Ο Αμανουλάχ υποχώρησε, και τερμάτισε την Ανταρσία του Κχοστ με συμβιβασμό. Οι καζί ήταν παρόλ’ αυτά ακόμα εξοργισμένοι, γιατί η εξουσία τους παρέμενε αποδυναμωμένη: μόνο για πταίσματα μπορούσαν ν’ αποφασίσουν την οποιαδήποτε ποινή έκριναν απαραίτητη –για σοβαρά και μεγάλα εγκλήματα (από το φόνο μέχρι τη μοιχεία, την κατανάλωση αλκοόλ, κτλ) υπήρχαν νομικές ρυθμίσεις για τις ποινές.

    Ο Αμανουλάχ βάλθηκε να περιορίσει τη δύναμη της φυλετικής αριστοκρατίας. Εξάλειψε τάξεις, τίτλους και βασιλικά προνόμια –και τ’ αντικατέστησε μ’ ένα σύστημα ανταμοιβής για την εργασία και όχι για την κοινωνική θέση. Ο Αμανουλάχ άλλαξε το φορολογικό σύστημα: εκεί που οι φυλές παρακρατούσαν τμήμα των εσόδων, τώρα, επίσημοι φοροεισπράκτορες προσλήφθηκαν για να πηγαίνουν όλοι οι φόροι απευθείας στην κυβέρνηση. Ο Αμανουλάχ έκανε μεταρρυθμίσεις στρατό –δεν ήταν πια στο έλεος των επιλογών της φυλετικής αριστοκρατίας για τους «επίστρατους»- αντ’ αυτού καθιέρωσε κληρωτή επιστράτευση. Κατά τη διάρκεια της Ανταρσίας του Κχοστ, η αναποτελεσματικότητα του νέου στρατιωτικού συστήματος αποκαλύφθηκε σε όλο το μεγαλείο της, κι ο Αμανουλάχ αναγκάστηκε να επιστρέψει στο φυλετικό σύστημα επιστράτευσης, με το οποίο κάποιες φυλές συμφωνούσαν, με την προϋπόθεση ότι θα πάγωνε τις μεταρρυθμίσεις.

    Από το Δεκέμβρη του 1927 ως τον Ιούλη του 1928, ο Αμανουλάχ ταξίδεψε σ’ όλο τον κόσμο, σημειώνοντας τις μεθόδους του Κεμάλ Ατατούρκ στην Τουρκία και του Ρεζά Σαχ στο Ιράν για τον εκσυγχρονισμό των εθνών τους, και επέστρεψε για να προχωρήσει το πρόγραμμα του εκσυγχρονισμού. Θέλησε να καθιερώσει ένα εκλεγμένο κοινοβούλιο, να κάνει υποχρεωτική τη στρατιωτική θητεία και βελτιώσει τη θέση των γυναικών.